Sarah Vos: ‘Ik wilde al jaren een film
over Big Brother maken. Na die eerste
Nederlandse versie is er eindeloos veel
over gezegd en geschreven, maar ik had wel
een urenlange documentaire willen maken
met alleen maar observaties. Niet vanuit een
bepaalde mening, dat het goed of slecht is –
dat interesseert me niet. Gewoon observeren
levert vaak zoveel meer op dan wanneer je alleen je meninkje geeft. Mensen reageren al
snel afstandelijk als je meteen kritische vragen gaat stellen. Je zult dan nooit tot op het bot kunnen gaan en ontdekken wat mensen werkelijk drijft.
Die observatieaanpak heb ik ook gebruikt in mijn film Welkom in Holland, over asielzoekers in campus Vught, die ik met hetzelfde team heb gemaakt als deze film. Het werkt, maar heeft als nadeel dat het erg bewerkelijk is. Voor Big Brother in het Midden-Oosten heb ik meer dan veertig uur aan materiaal moeten verwerken.
Via via kreeg ik vorig jaar te horen dat Endemol aan het onderhandelen was met de Saoedi-Arabische zender MBC over een Big Brother-versie voor het hele Midden-Oosten. Het zou worden uitgezonden van Marokko tot Saoedi-Arabië, op MBC 2, een ietwat Amerikaans georiënteerde zender. Ik begreep er niks van – wat moest zo’n controversieel westers programma in een land waar ze nog handen afhakken als je een brood steelt en waar vrouwen hun gezicht niet eens mogen laten zien? Ik heb meteen contact gezocht met Endemol, en tot onze verbazing kregen we na wat onderhandelingen volledige toestemming om alles te volgen. We wisten ze te overtuigen dat onze aanpak Big Brother op
een goede manier zou belichten, dat we puur
geïnteresseerd waren in het sociaal-culturele
aspect: wat is het geheim van de formule, hoe
vertaal je die naar een andere cultuur, welke
effecten heeft dat op zo’n samenleving?’
‘Ik heb mijn beeld van het Midden-Oosten
drastisch moeten bijstellen. Er is daar – achter de sluier – een culturele ontwikkeling
gaande en een modernisering die sneller
gaat dan hier of in Amerika. De Arabische
televisie is afgeladen met Amerikaanse zenders,in de supermarkt staan vrouwen in burka’s kratten cola uit te laden. Wij krijgen in het Westen vooral een beeld voorgeschoteld van de fundamentalistische bovenlaag, maar in veel Arabische landen lijkt de bevolking klaar om uit die behoudende cultuur los te barsten.
Toen we aankwamen in Libanon, waar de
casting plaats zou vinden, waren we wel een
beetje bezorgd of het allemaal goed zou
gaan. Je komt terecht in zo’n mystieke wereld
waar alles volgens codes, gedragsregels en
kledingvoorschriften gaat, en je verwacht
dat je als vrouw nergens serieus wordt genomen. Maar het hele programma werd nota bene aangestuurd door twee vrouwen: Anuska Bán van Endemol, die alle internationale Big Brothers heeft begeleid, en de Libanese executive producer Salwa Soueid van MBC zelf.
De kandidaten werden gekozen uit alle Arabische landen, van Jemen tot Egypte en Marokko en alles ertussen. Veel van die jongeren verschillen in uiterlijk weinig van ons. Sommigen dragen wel een hoofddoek, maar veel zijn heel modern gekleed. Er was bijvoorbeeld een meisje uit Jemen met tatoeages en een neuspiercing. Tijdens het gesprek werd haar een tekening getoond van het Big-Brotherhuis, waarbij wat aftastende vragen werden gesteld. Er werd op de tuin gewezen, en ze vroegen of ze daar bijvoorbeeld wel eens in de zon zou gaan liggen. Dat was dus out of the question. Zo word je voortdurend verrast. Deze mensen lijken op een soort keerpunt te staan in hun geschiedenis – ze willen heel graag moderniseren maar zijn tegelijkertijd
nog erg conservatief.
Toen de casting in Libanon achter de rug was,
zijn we naar het koninkrijkje Bahrein gegaan,
waar het huis was gebouwd. Bahrein was ooit een eiland, dat via een lange brug aan Saoedi-Arabië is bevestigd. Eerst werd de
Arabische crew geïntroduceerd. Net als de
kandidaten, was dat een heel gemengd gezelschap. Sommige meisjes waren gesluierd
en jongens droegen een kaffiyeh (Arabische
hoofddoek, red), anderen zagen er heel
westers uit. Ze kregen een rondleiding door
het huis en er werden fragmenten getoond
uit andere versies van Big Brother. Anuska
had haar best gedaan om een nette tape te
maken, maar er waren toch een stukje van
een striptease en wat andere pikante dingen
tussen gekomen. Dan zie je dat personeel
wat besmuikt naar het scherm kijken – misschien is het wel de eerste keer in hun leven dat ze zoiets zien. Als westerling verwacht je haast dat er een paar zullen weglopen, maar ze bleven allemaal zitten. Je merkte gewoon dat ze het eigenlijk te gek vonden.
Er heerste een heel opgewonden stemming
onder het personeel. De grenzen van wat wel
en niet kon werden voortdurend afgetast. Er
was bijvoorbeeld een kandidaat van wie ie-
dereen wel kon zien dat hij homo was. Maar
die Arabische casting-directors durven het
woord homo bijna niet uit te spreken: “Do
you think he’s, maybe, well…” Uiteindelijk
vonden ze dat het op het scherm niet zo goed
zichtbaar was, dus kon hij er toch wel bij. Natuurlijk snappen ze de formule van het programma wel en zien ze in dat zoiets het juist interessant maakt, maar het moet allemaal heel verhuld gebeuren. Er waren dan ook allerlei voorzorgsmaatregelen getroffen. Het programma werd niet live uitgezonden en er was zo’n soort dagboekkamer van waaruit de
crew het programma wat kon sturen, bijvoorbeeld door te zeggen dat er over bepaalde dingen niet mocht worden gepraat.
Ook waren er twee gebedsruimten in het
huis, één voor de mannen en één voor de
vrouwen, en bij alle aspecten werd er rekening mee gehouden dat lichamelijk contact
tussen mannen en vrouwen verboden is. Het
was iedereen duidelijk dat voorzichtigheid
geboden was, maar iedereen zag ook in hoe
uniek dit was. Ik denk dat veel mensen meededen uit een soort idealisme. Het is haast een soort jaren ’50, met Big Brother als een poging tot emancipatie. Zelfs de Arabische pers, die een dag werd uitgenodigd om in het huis te komen, was laaiend enthousiast. Ze liepen als opgewonden kinderen door het huis.’
‘Het programma is uiteindelijk negen dagen
uitgezonden. Van tevoren vertelde Anuska
dat er imams bij betrokken zouden zijn om
te zeggen wat wel en niet kon, maar ik heb
nooit een imam gezien. Dat gebeurt onzichtbaar,soms merkten we wel dat alles nauwlettend in de gaten werd gehouden. Op een gegeven moment gingen ze sporten in het huis, toen werd meteen gebeld door de Saoedische eigenaar van de zender dat de vrouwen hun benen niet uit elkaar mochten doen, want dan toonden ze zich bereidwillig om een man te ontvangen. Die onzichtbare controle, dat is natuurlijk de échte Big Brother. Het is misschien maar een klein gedeelte van die maatschappij, maar dat heeft wel zo’n macht dat het de boel altijd kan onderdrukken. Op de dag dat wij weggingen, leek er nog niks aan de hand. Maar vijf dagen later was het programma al uit de lucht gehaald. Het verhaal ging dat het de koning van Bahrein uiteindelijk toch te heet onder de voeten was geworden, omdat een aantal parlementsleden tegen was. Maar iedereen had een andere versie van het verhaal. In de media deden de wildste complottheorieën de ronde. We hebben met veel mensen gepraat, ook met bewoners en crewleden, maar niemand wist exact hoe de vork in de steel zat. We hebben nog mooi materiaal kunnen krijgen van het laatste uur uit het huis. Terwijl buiten de puinhoop is uitgebroken, hebben de bewoners helemaal niks door. Het heeft wel wat van The Truman Show. Die link komt nog op een merkwaardige manier terug in de film. Een van de bewoners kwam uit Bagdad, en hij vertelde ons dat hij pas kort geleden, na de val van het Saddam-regime, zijn vader voor het eerst in jaren weer had gezien. Die was ernstig gemarteld en het land uit gevlucht. En nu kwam hij z’n zoon naar het Big-Brotherhuis brengen, ervan overtuigd dat dat de beste plaats voor hem was. De jongen wilde graag professioneel muzikant worden,maar had nooit een opleiding kunnen volgen omdat zijn vader dissident was. Het is wel ontroerend om hem in het huis voor de camera’s op zijn luit te zien spelen. We hebben de vader gefilmd op de dag van de eerste uitzending, en toevallig zendt MBC vlak voor Big Brother The Truman Show uit. Het is een surrealistisch shot: op tv zie je de laatste beelden van die film, waarin Truman uit zijn namaakwereld ontsnapt, terwijl die vader met tranen in zijn ogen toekijkt omdat zijn zoon drie maanden het Big-Brotherhuis ingaat.’