Er is een wereldwijd systeem op komst dat koolstofdioxide uit de lucht halen beloont. Klimaatbeschermers staan er nog niet bij te juichen, maar met alleen maar afbouwen van de uitstoot wordt de wereld al snel te warm.
Of we het willen of niet, we moeten nu koolstof uit de lucht gaan halen
Elmar Veerman - 3 december 2021
Er is een wereldwijd systeem op komst dat koolstofdioxide uit de lucht halen beloont. Klimaatbeschermers staan er nog niet bij te juichen, maar met alleen maar afbouwen van de uitstoot wordt de wereld al snel te warm.
Eén cent per liter extra betalen aan de pomp, dat was volgens Shell genoeg voor een schoon geweten. Die cent zou de oliemaatschappij investeren in bomen die evenveel CO2 uit de lucht halen als jij er via je gaspedaal in brengt. Voilà, klimaatneutraal vervoer.
Zou het zó goedkoop zijn om het klimaatprobleem op te lossen? VU-studenten vonden de claim van Shell misleidend, stapten naar de Reclame Code Commissie en kregen eind augustus gelijk.
En toch. Dat je je CO2-uitstoot vrijwillig kunt afkopen is niets nieuws. Misschien heb je het zelf al eens gedaan. Vlieg heen en weer naar New York en je kunt je handen al voor een tientje in onschuld wassen. Althans, volgens bedrijven die CO2-compensatie aanbieden. Het wordt big business nu in Glasgow is geregeld dat zelfs hele landen op deze manier hun broeikasbalans mogen opschonen.
Wat doen zulke bedrijven met je geld? Soms planten of beschermen ze bomen (dan ben je 23 euro extra kwijt voor je retourtje New York), maar meestal gaat het naar projecten die de uitstoot van CO2 voorkomen, bijvoorbeeld door een windmolen neer te zetten in een Indiaas dorp, of een biogas-installatie ergens in Afrika.
Er zijn onafhankelijke toezichthouders zoals Gold Standard en Verified Carbon Standard die garanderen dat zulke ingrepen echt broeikasgas uit de lucht houden. Zonder die projecten zouden namelijk fossiele brandstoffen ingezet worden, is het idee erachter. Daar valt wel iets op af te dingen, maar dat laten we nu even voor wat het is.
'Dus de vraag is niet óf we op grote schaal CO2 uit de lucht gaan halen, maar hoe snel'
Bestaande broeikasgassen verwijderen
Met alleen uitstoot voorkomen gaan we het niet redden. We zullen ook moeten nadenken over CO2 uit de lucht verwijderen. Om de opwarming van de aarde nu nog onder de 1,5 of zelfs 2 graden te houden is het vrijwel onvermijdelijk geworden dat de uitstoot van broeikasgassen niet alleen snel afgebouwd wordt, maar zelfs zal moeten worden omgekeerd. Klimaatwetenschappers waarschuwden al lang dat klimaatdoelen onhaalbaar zouden worden zonder CO2-verwijdering, en dat besef begint nu ook door te dringen bij beleidsmakers.
In de praktijk wil het nog steeds niet lukken de uitstoot te laten dalen, integendeel, en dat maakt de noodzaak alleen maar groter. Dus de vraag is niet óf we op grote schaal CO2 uit de lucht gaan halen, maar hoe snel. En natuurlijk ook: hóe gaan we die miljarden tonnen broeikasgas dan laten verdwijnen, wat kost dat, wie gaat het betalen en wie gaan eraan verdienen?
Afkopen van je zonden
Misschien verbaast het je, maar veel klimaatactivisten moeten niets hebben van ‘Net Zero’, het idee dat uitstoters van broeikasgassen hun zonden kunnen afkopen. Greenpeace windt er geen doekjes om: koolstofcompensatie moet stoppen, is hun standpunt. Want het wordt gebruikt als excuus om meer fossiele brandstoffen te kunnen verbranden. Greta Thunberg ziet het net zo. En gerenommeerd klimaatonderzoeker Michael E. Mann waarschuwt voor ‘moral hazard’: geloven dat koolstof weer uit de lucht gehaald kan worden, vermindert de druk om de emissies zo snel mogelijk te verminderen.
Die angst is gegrond. Oliebedrijven zijn wel gecharmeerd van koolstofcompensatie. Zij hebben twee commerciële redenen om het uit de lucht halen van CO2 toe te juichen: ze kunnen dan meer olie verkopen (want de uitstoot wordt immers gecompenseerd) én zij zijn de enige bedrijfstak die praktijkervaring heeft met CO2-opslag. Het gas wordt namelijk al decennia in oude olievelden gepompt met het doel meer olie naar buiten te duwen.
Diezelfde techniek, CCS (carbon capture and storage), willen fossiele bedrijven ook gebruiken om te profiteren van de nieuwe markt die ontstaat als negatieve emissies beloond worden. Ook de internationale politiek ziet CCS nog altijd als grote belofte, en als bittere noodzaak.
'Niets doen tegen klimaatverandering kost op wereldschaal veel meer dan wél actie ondernemen'
De economische bril
CO2 ondergronds opslaan is niet de enige manier om broeikasgassen uit de lucht te halen. Daarover lees je meer in het volgende artikel. Maar hoe je het ook wendt of keert, er is een wereldwijd systeem op komst dat koolstof uit de lucht halen beloont. En dus moeten we het hebben over geld.
Wat je daar ook van vindt, klimaatverandering wordt in de internationale arena vooral behandeld als een financiële kwestie. CO2 en andere broeikasgassen veroorzaken schadelijke opwarming, extra droogte, overstromingen, zwaardere orkanen et cetera. Door een economische bril bezien zijn dat kosten, veroorzaakt door de uitstoters van broeikasgas. Alleen komen die kosten vaak bij iemand anders terecht. Wil je daarover onderhandelen, dan moet je weten hoe hoog die kosten zijn.
Het antwoord is te berekenen, maar de uitkomst hangt sterk af van de aannames, schattingen en waardeoordelen die in je berekeningen stopt. De belangrijkste draaiknop is je waardering van de toekomst. Donald Trump vond toekomstige schade veel minder belangrijk dan kosten in het heden. Daarom ging de Amerikaanse regering uit van een paar euro schade per ton uitgestoten CO2, zodat klimaatmaatregelen niet kosteneffectief leken.
Onder Joe Biden zijn die kosten verhoogd naar 44 euro, en dan valt de balans al heel anders uit. Toch valt dat bedrag in het niet bij de werkelijke schade. Over wat voor bedragen hebben we het dan? Vind je de toekomst gelijkwaardig aan het heden, en schade overal in de wereld even belangrijk, dan is het redelijk om CO2-uitstoot te bestraffen met een boete van minstens 172 euro per ton. Tenminste, volgens dit wetenschappelijke overzicht uit 2019. Met de belangrijke kanttekening dat nieuwere schattingen hoger zijn dan oudere. Een zeer recente komt zelfs uit op ruim 2500 euro per ton.
Dus even kort door de bocht geredeneerd: misschien is het voor de mensheid wel verstandig 2500 euro beloning uit te loven voor elke ton CO2 die iemand voorgoed laat verdwijnen. Voor dat geld kan het makkelijk. Veel minder kan al genoeg zijn. In elk geval blijkt: niets doen tegen klimaatverandering kost op wereldschaal veel meer dan wél actie ondernemen.
Graantje meepikken
En nu is er dus een wereldwijd systeem op komst dat koolstof uit de lucht halen beloont. Ja, nog meer regels en gedoe dus. Die regels zijn nodig, want er zijn zat mensen die hier een graantje willen meepikken zonder het klimaat echt vooruit te helpen. Certificering maakt handel mogelijk, zodat individuele bedrijven geld kunnen verdienen aan iets waar de hele wereld van profiteert.
Sommige investeerders lopen daarop vooruit. Bijvoorbeeld met een IJslandse fabriek die CO2 uit de lucht filtert en het dan met mineralen laat reageren. Terwijl dat nu nog meer dan 500 euro per ton kost. Wat gebeurt er nog meer? En hoe haalt de natuur zelf eigenlijk CO2 uit de lucht? Dat lees je in het volgende artikel, volgende week op de website van VPRO Tegenlicht.