Het startschot voor een wereldwijd belastingstelsel is gegeven

Toch lijkt er iets van een kentering gaande. De ranglijst van ITEP bleek dit jaar iets geslonken, tot 55 bedrijven. Amazon stond er niet meer op. 2020 was het eerste jaar dat Jeff Bezos’ geesteskind moest afrekenen met Washington. Dit duidt op een iets robuustere belastingmoraal, of het pandemie-jaar was voor sommige bedrijven zo lucratief dat de winst simpelweg niet tot nul terug te brengen was in de boekhouding.

In het geval van Amazon lijkt dat laatste het geval. Het bedrijf maakte 20 miljard dollar winst in de VS, bijna 75 procent meer dan het jaar daarvoor. Het bedrag dat daarover betaald werd kwam neer op een belasting percentage van 9.4 procent, ver verwijderd van de 21 procent die Amerika wil heffen over bedrijfswinsten.

Deze fiscale manoeuvres vinden plaats in grijs gebied. Het opknippen en verdelen van inkomen over verschillende landen, aanspraak maken op belastingkortingen en aftrekposten gebeurt allemaal conform de fiscale regels aan beiden kanten van de oceaan. Tegelijk gelden er regels dat transacties enkel bedoeld om de belastingdruk te verlagen niet mogen.

Bedrijven zelf hebben het liever over wat ze wél doen. Toen Amazons belastingcijfers bekend werden klonk het bekende verweer dat ze in ieder geval zorgt voor investeringen en werkgelegenheid. Het grote publiek slikt deze argumenten steeds minder. Bijna zestig procent van de Amerikanen is stellig van mening dat grote bedrijven niet hun eerlijke aandeel aan belastingen afdragen, zo bleek uit een recente opiniepeiling van Pew Research.

Nieuw is dit niet. ‘De meerderheid van de Amerikanen vindt dat rijken en bedrijven te weinig belasting betalen, en dat is al tientallen jaren zo’, vertelde Gabriel Zucman toen ik hem eind 2019 interviewde voor De Groene Amsterdammer. ‘Er is bij het Amerikaanse electoraat een grote behoefte aan een progressiever stelsel.’

Zucman is een van de gezichten van een nieuwe generatie economen die pleit voor een rechtvaardiger belastingstelsel. Hij is de auteur van The Triumph of Injustice: How the Rich Dodge Taxes and How to Make them Pay, een titel die aardig aangeeft welk sentiment er achter de roep om zwaardere belastingen schuilgaat. Make them pay. Het gaat om betalen en boete doen tegelijk.

Dat tweede is misschien nog wel het belangrijkste. In het type economie dat in antwoord op de coronapandemie is ontstaan, is in veel gevallen de extra belasting die landen kunnen ophalen een schijntje vergeleken bij wat de overheid uitgeeft door te lenen. Joe Biden heeft voor ongeveer 4000 miljard aan overheidsinvesteringen uitstaan om Amerika aan nieuwe banen, betere infrastructuur en een duurzame economie te helpen. De 2,3 miljard die Amazon in de VS wist te ontwijken zullen daarin niet verschil maken.

De EU kwam met een herstelplan van 2000 miljard. Volgens de IMF is het bedrag dat jaarlijks wereldwijd weglekt door belastingontwijking iets meer dan 600 miljard. In andere woorden: tegen het huidige niveau van overheidsuitgaven valt haast niet op te belasten. Wat niet wil zeggen dat belasten — en vooral: belastingtarieven handhaven — onbelangrijk is.

Biden verwoordde de verborgen functie van belastingen in zijn eerste toespraak voor het Congres, eind april. Hij haalde het onderzoek aan van de 55 bedrijven die niets afdroegen, en de 40 miljard dollar aan winst die ze hadden gemaakt. In diezelfde toespraak kondigde hij aan duizenden miljarden aan overheidsinvesteringen te willen doen. Hij wil het belastingstelsel hervormen zodat ‘bedrijven hun eerlijke aandeel betalen aan publieke voorzieningen waar ook zij van profiteren’. Het gaat Biden niet om zijn begroting rondkrijgen, maar om te zorgen dat wie profijt heeft, ook bijdraagt aan het algemeen belang.