Farmaceuten en de pandemie

'Eerlijke verdeling van vaccins kan twee keer zoveel levens redden'

We hadden veel meer levens kunnen redden als we de vaccins eerlijk hadden verdeeld, zegt gezondheidsjurist Priti Krishtel. Maar de EU en de grote farmaceuten willen er niet aan.

Daan Kuys

De volledige mondiale productiecapaciteit voor coronavaccins moet zo snel mogelijk worden benut. Dat zegt de Amerikaanse gezondheidsjurist Priti Krishtel, tevens oprichter van I-MAK, een organisatie die al jaren pleit voor wereldwijde toegang tot geneesmiddelen. Op dit moment weigeren de grote vaccin-producenten zoals Pfizer en Moderna om hun kennis en technologie te delen met andere producenten in de wereld. 

Een groep epidemiologen aan de Northeastern University in Boston schatten in september van vorig jaar dat een gelijkmatige verspreiding van vaccins wereldwijd het aantal corona-doden halveert in vergelijking met een distributie zoals de huidige, waarbij het grootste deel van de vaccins eerst naar de rijkste landen ging.

'Het lijkt me duidelijk dat we twee keer zoveel levens hadden kunnen redden, misschien zelfs meer,' zegt Krishtel. 'Als we daadwerkelijk wereldwijd hadden samengewerkt. Als het voorstel om de patenten op te heffen niet geblokkeerd was. Zelfs nu is het niet te laat.'

De huidige distributie van vaccins

De minachting en het rookgordijn

Kenmerkend voor het debat rondom de vaccins zijn een aantal steeds terugkerende argumenten van de grote farmaceuten. 

Zo zouden grote winsten nodig zijn om innovatie te stimuleren. ‘Maar er is steeds meer onderzoek waaruit blijkt dat bijna iedere medische grote doorbraak voor een zeer groot deel tot stand is gekomen met publieke financiering,’ zegt Krishtel. ‘Dus in essentie betalen we twee keer. Met belastinggeld betalen we voor het onderzoek naar vaccins. En dan betalen we opnieuw om het product te kopen dat uit dat onderzoek is voortgekomen. We hebben de risico’s gesocialiseerd en de winst geprivatiseerd.’ 

Stephane Bancel, de CEO van Moderna, verdiende dit jaar al vier miljard dollar. Wall Street-analisten voorspellen dat Moderna in de komende jaren honderd miljard dollar gaat verdienen.

Een ander argument is het zogenaamde veiligheidsargument. Krishtel: ‘De farmaceutische industrie gebruikt dat argument al sinds de jaren negentig. Toen zeiden ze dat het niet mogelijk was om HIV-medicijnen goedkoper te produceren. En dat niemand anders het mag doen. Er zouden veiligheidskwesties zijn en de medicijnen waren heel ingewikkeld om te maken. Andere landen zouden de capaciteit niet hebben om het te produceren.’

‘Maar we zagen wat er gebeurde toen producenten over de hele wereld het lukte om de medicijnen te maken voor een tiende van de kosten. Miljoenen mensen konden toen behandeld worden. Miljoenen levens werden gered. Keer op keer blijken deze argumenten over veiligheid en capaciteit simpelweg onjuist. Het is een afleidingstactiek.’

Stephane Bancel, de CEO van Moderna, verdiende dit jaar al vier miljard dollar

Geen wereldwijde samenwerking

Verschillende producenten, zoals in Bangladesh, Canada, Pakistan, India, Egypte, Indonesië, Zuid-Afrika en Senegal willen graag helpen met de vaccinproductie. Abdul Muktadir bijvoorbeeld, bestuurder van farmabedrijf Incepta in Bangladesh, zocht contact met grote de farmaceuten Moderna en Johnson & Johnson, maar kreeg geen antwoord. 

Eerder verbaasde Ellen ‘t Hoen, medisch jurist en expert op het gebied van eigendomsrecht, zich in een gesprek met VPRO Tegenlicht ook al over hoe midden in een enorme crisis de macht van grote farmaceuten overeind bleef. 

‘In het begin van de pandemie was er een enorme sfeer van wereldwijde samenwerking. Vaccinbezit moest een “global good” worden, zo riepen politici. Wetenschappers kwamen bij elkaar om kennis te delen. Overheidsgeld was er genoeg. Ik dacht echt: dit gaat de goede kant op. Toen waren daar ineens de financieringsafspraken tussen overheden en vaccinproducenten. Er was niets opgenomen over het delen van patenten en technologie.’

Een schok-bestendig gezondheidsysteem

De huidige distributie van vaccins is volgens Krishtel een schoolvoorbeeld van ongelijkheid in de wereld. Het legt bloot hoe ons mondiale gezondheidssysteem in elkaar zit. ‘De niet-gevaccineerde plekken in de wereld overlappen met de plekken waar de minste welvaart is.'

De nationale vaccinraces van rijke landen zijn misschien leuk voor de bühne, ze hebben weinig nut als andere delen van de wereld pas in 2024 toegang krijgen tot vaccins. Nieuwe mutaties kunnen ook rijke landen opnieuw raken. Dat is niet alleen een humanitair drama. Dergelijk vaccin-nationalisme kan rijke landen zo’n 4,5 duizend miljard dollar kosten door een gebrek aan handel met andere landen.

Volgens Krishtel wordt het tijd dat we gaan investeren in een wereldwijd schokbestendig gezondheidsysteem. ‘Nieuwe varianten liggen altijd op de loer. We moeten ervoor zorgen dat producenten wereldwijd zo uitgerust zijn om in dit soort situaties snel te kunnen reageren. Niemand is veilig totdat we allemaal veilig zijn.’ 

Politici, hef onmiddellijk de patenten op

Farmaceuten zullen er alles aan doen om hun macht niet op te hoeven geven, zegt Krishtel. Voorlopig zien ze zich gesteund door de EU, dat eerder een voorstel om patenten op te heffen blokkeerde. 

‘Als producenten geholpen zouden worden door de grote farmaceuten, dan zouden ze binnen enkele maanden de huidige vaccins al kunnen produceren. Maar het moet nu wel gaan gebeuren. Gezondheidssystemen in de grootste democratieën van de wereld zijn aan het instorten. 

Dit gaat alleen werken als burgers hun overheden laten weten dat zoveel winstbejag over deze pandemie onacceptabel is.’ 

Interview & tekst
Daan Kuys

Montage
Ilija Bozovic

Productie
Koos van de Merbel
Paula Witkamp

Eindredactie
Doke Romeijn