De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Belastingen spelen daarbij een grote rol. Wat willen de politieke partijen voor de komende jaren?

'Leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker’, luidt de slogan van de Belastingdienst. Maar kunnen we het naast makkelijker, ook eerlijker doen? De verkiezingen zijn in aantocht en de politici in Den Haag hebben veel te bewijzen in een samenleving die onder druk staat. Het aantal daklozen in ons land is sinds 2009 verdubbeld. De voedselbank heeft het in tijden niet meer zo druk gehad. Tegelijkertijd ontwijken de rijken in ons land miljarden euro’s aan belasting. 

De rijkste tien procent in ons land bezit op dit moment meer dan de helft van het totale vermogen. Grote ongelijkheid is niet alleen een probleem voor de armen, maar voor de hele samenleving. Onderzoek laat zien dat economische ongelijkheid samenhangt met slechte gezondheid, geweld, obesitas en mentale ziektes.

Veel denkers, zoals econoom Thomas Piketty en politiek analisten David van Reybrouck en Thomas Frank, gaan zelfs nog een stap verder en zien economische ongelijkheid als voedingsbron voor populisme. Grote welvaartsverschillen zorgen ervoor dat mensen zich buitengesloten voelen en via gepolariseerde politiek hun onvrede willen uiten. 

In aanloop naar de verkiezingen presenteren de partijen hun plannen voor de toekomst. Veel partijen willen economische ongelijkheid aanpakken met onder andere een progressiever belastingsysteem. Maar hoe precies? En wat zijn de verschillen? We lopen vijf soorten belastingen langs.

1. ERFBELASTING

Een niet-functionerende erfbelasting zorgt ervoor dat rijkdom van generatie op generatie binnen de familie kan blijven. Een zakcentje van oma is leuk, maar in sommige gevallen gaat het om honderdduizenden euro’s. Die grote erfenissen worden nu nauwelijks belast. 

In 2015 was slechts 13 procent van alle geregistreerde erfenissen in Nederland groter dan een ton. Deze 13 procent was echter wel goed voor meer dan de helft van het totale bedrag aan erfenissen. Het verschil tussen overdraagbare ‘zakcentjes’ is dus enorm.

Bovendien is de erfbelasting niet progressief. Nu valt iedereen met een erfenis hoger dan 120.000 euro onder hetzelfde belastingtarief. Grote erfenissen (boven een ton) betalen hierdoor nauwelijks belasting en blijven zo bij een beperkt aantal mensen.

In de politiek zijn de meningen verdeeld. Linkse partijen pleiten over het algemeen voor een hogere erfbelasting op grote vermogens. Rechts is vooralsnog bang dat een striktere erfbelasting problemen geeft bij het overnemen van ondernemingen binnen families.

Lees hier de standpunten van de partijen ▾

2. VERMOGENBELASTING

Mensen met een groot vermogen betalen relatief weinig belasting, terwijl mensen met weinig of geen bezittingen bijna de helft van hun arbeidsinkomsten inleveren aan de Belastingdienst. Hoe zit dat?

Vermogen wordt, net zoals de erfbelasting, nauwelijks progressief belast. Economen Thomas Piketty en Gabriel Zucman zien de vermogensongelijkheid als een van de grootste problemen in onze samenlevingen. Op dit moment profiteert vooral het grote en wendbare kapitaal van ons belastingstelsel. We moeten de rijken fatsoenlijk gaan belasten, zoals we ook met gewone burgers doen, zo zeggen de Franse economen. Daarbij noemen ze drie redenen:

  • Een eerlijkere bijdrage aan de schatkist;
  • Grote vermogens corrumperen de democratie;
  • Het is onethisch om zoveel te bezitten terwijl de ongelijkheid zo groot is;

Lees hier de standpunten van de partijen ▾

3. INKOMSTENBELASTING

Waar vermogen relatief weinig wordt belast, geldt dat niet per se voor inkomen. In Nederland komt nu meer dan de helft van alle belastingopbrengsten door heffing op arbeid. En die belastingdruk neemt alleen maar toe. 

In een uitgebreid rapport van het ministerie van Financiën, genaamd 'Bouwstenen voor een beter belastingstelsel' adviseerden ambtenaren dan ook: verlaag de lasten op arbeid en verhoog die op vermogen. Dan wordt ons belastingstelsel eerlijker.

In de verkiezingsprogramma's zie je dat veel partijen het advies hebben overgenomen.

Lees hier de standpunten van de partijen ▾

4. WINSTBELASTING

Nederland wordt al jarenlang een belastingparadijs genoemd. Multinationals maken graag gebruik van ons belastingsysteem en ontduiken zo miljarden euro's die eigenlijk voor de schatkisten van andere landen bedoeld zijn. Zo stroomde er in 2016 ongeveer 16 miljard euro aan royalty’s van Google via Nederland naar Bermuda. 

Ook Nederland zelf loopt geld mis. Alleen al met een terughoudende maar betere winstbelasting, zou er in Nederland zeker 600 miljoen euro extra kunnen worden opgehaald, zo bleek vorig jaar uit het rapport van de Adviescommissie belastingheffing op multinationals. 

Verschillende partijen (maar niet allemaal) pleiten voor een betere winstbelasting, en internationale afspraken.

Lees hier de standpunten van de partijen ▾

5. CORONABELASTING

Als het om belastingmaatregelen gaat, wordt er steeds vaker gesproken over een ‘excess profit tax’. Dit is een belasting die vooral wordt gebruikt in tijden van oorlog en andere noodsituaties. Winsten die hoger zijn dan wat een bedrijf in normale tijden verdient, worden met zo’n belasting afgeroomd. Soms tot wel 95 procent, zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Een coronataks zou de onstane ongelijkheid tussen bedrijven weer recht kunnen trekken. Waar sommige sectoren lijden door de crisis, denk aan de horeca, hebben andere sectoren, zoals e-commerce, mateloos geprofiteerd. 

Maar ook de miljonairs kunnen meehelpen, zoals in Argentinië. Miljonairs met een vermogen van meer dan 2 miljoen euro (zo'n 12 duizend mensen) betaalden een eenmalige topbelasting van 3 procent. De opbrengst ging naar medische voorzieningen en steunmaatregelen voor het bedrijfsleven. 

Een tijdelijke topheffing om de coronacrisis van te betalen. Twee Nederlandse partijen zien dat wel zitten in hun verkiezingprogramma's, in verschillende vormen.

Lees hier de standpunten van de partijen ▾