Eindeloze en blinde groei maakt de wereld kapot. We moeten overschakelen op een ander soort economie, maar hoe? Econoom Christian Felber timmert flink aan de weg.

Voorstel: zodra ons land weer open mag, beginnen  we een grootschalige radicale operatie om onze economie te herstellen. We bedekken heel Nederland met een laag olie, die we kopen van Shell. Dat bedrijf kreeg immers een zware klap tijdens de crisis. Vervolgens huren we een hoop schoonmaakbedrijven in om de boel weer op te ruimen.

Goed idee? Wel als je kijkt naar de economische indicatoren die belangrijk zijn voor hoe we nog steeds vaak naar de economie kijken: het bruto nationaal product groeit, de werkgelegenheid neemt toe.

Tekst loopt door onder video

onzichtbare en toekomstige generaties zijn de dupe

Bovenstaand voorbeeld is wellicht extreem, maar toch niet zo extreem als je denkt. Al decennia lang groeit de welvaart in de wereld met een behoorlijke rotgang, maar wel ten koste van milieu en klimaat. Bovendien bleek die welvaart vooral in het bezit van de rijkste één procent. Grofweg de helft van de bevolking in Westerse samenlevingen bezit weinig tot geen vermogen.

Dat besef, dat "we" als samenleving de afgelopen halve eeuw niet per se welvarender zijn geworden, maar grotendeels ten koste van onzichtbare en toekomstige generaties hebben geleefd, daalt langzaam maar zeker in.

Dat gaat niet vanzelf. Het idee van een economie die verder kijkt dan blinde groei wordt de laatste jaren met steeds groter succes gepromoot door voortrekkers als Kate Raworth en Tim Jackson. In het onderwijs probeert de beweging Rethinking Economics al een aantal jaren het curriculum heterogener te maken.

Het doel van al die voortrekkers? De economische wereld eerlijker beschrijven. Want als er één ding ontbreekt in de huidige economische wereld, dan zijn het gestandaardiseerde instrumenten om de wereld te laten zien zoals hij echt is. 

Al decennia lang groeit ‘de welvaart’ in het Westen met een behoorlijke rotgang, maar wel ten koste van milieu en klimaat

zo beschrijven we de wereld eerlijker

De wereld eerlijker beschrijven, dat is precies wat de succesvolle Oostenrijkse econoom Christian Felber ook graag wil doen. Zijn belangrijkste boodschap: niet financiële winst of een groeiend bruto binnenlands product moet het doel zijn van een economie, maar waarden die we zelf kiezen. Felber schreef een boek, ‘The Economy for the Common Good’ (ECG), én ontwikkelde een instrument voor bedrijven om die zelfgekozen waarden op de bedrijfsbalans te zetten: een bedrijfsbalans voor het algemeen belang, zo noemt hij het. ECG-bedrijven geven niet alleen een overzicht van de cijfers, maar ook van de daadwerkelijke toegevoegde waarde. Deze ethische balans moet als het aan Felber ligt uiteindelijk net zo belangrijk worden als de financiële bedrijfsbalans.

Wat is dan die daadwerkelijke toegevoegde waarde? Hoe maak je een product waarin het algemeen belang is gewaarborgd?  Felber somt op: ‘Menselijke waardigheid, solidariteit, sociale rechtvaardigheid, duurzaamheid, transparantie en medezeggenschap. Dat zijn de meest voor de hand liggende waarden die we nu gebruiken, omdat ze in onze grondwet zijn vastgelegd.'

Dat wat bedrijven bijdragen aan de samenleving kunnen we vangen in een puntensysteem

ook met steden in gesprek

Met die waarden als uitgangspunt kom je toch andersoortige economische vragen. Is er binnen een bedrijf sprake van democratisch beleid? Wordt de werknemer eerlijk behandeld? Met welke bank werkt het bedrijf samen? Wat is hun impact op het milieu? Als een bedrijf hoog scoort op zulke waarden, heeft het bedrijf volgens de ECG recht op financiële en juridische voordelen. Zo kan ethiek, dat historisch altijd al een onderdeel was van de economische wetenschap, weer boven financieel gewin komen te staan.

Uiteindelijk wil Felber dat wat bedrijven bijdragen aan de samenleving vangen in een puntensysteem: duizend algemeen belang-punten zijn er te verdienen, maar ook een negatieve score van 3600 punten. ‘We willen greenwashing  en compensatie voorkomen. Een kerncentrale kan zijn werknemers misschien goed behandelen, maar het blijft een kerncentrale. We willen waarborgen dat zo’n bedrijf nooit echt hoog kan komen in de totale score.’

Is het dan niet te ingewikkeld om zulke zaken goed in kaart te brengen? Je kan immers eindeloos doorpraten over wat belangrijke waarden zijn en hoe die moeten worden gemeten. ‘Maar dat is nu ook al het geval!’, roept Felber uit. ‘Het probleem is: nu zitten die politieke keuzes verstopt. De situatie lijkt daardoor misschien neutraal, enkel op de cijfers gericht, maar dat is die natuurlijk niet. We moeten die politiek juist weer zichtbaar maken.’

Felber wil bovendien verder gaan dan alleen te kijken naar de huidige grondrechten. ‘We zijn met steden in gesprek om burgerraden te organiseren, waarin we soevereine burgers vragen welke dingen bijdragen aan de kwaliteit van leven. De voorstellen die daaruit rollen, willen we operationaliseren en toevoegen aan de balans voor het algemeen belang.’  

We hebben wetten nodig. En dat begint met het inperken van kapitaalvlucht naar belastingparadijzen

een beweging komt op gang

In 2010 start Felber de ECG-beweging, die hij decentraal organiseert: individuen, bedrijven of gemeenten kunnen zich dan aansluiten bij lokaal georganiseerde verenigingen. Tegen het eind van 2012 zijn er ongeveer tachtig lokale groepen over heel Europa. Bevlogen vrijwilligers beginnen zichzelf te organiseren. En niet alleen in Europa: ook in Noord- en Centraal-Amerika worden lokale groepen opgezet. Eind 2014 zijn er meer dan achtduizend aanhangers.

Inmiddels doen meer dan 2000 bedrijven mee, waaronder de Sparda Bank München, en bergsportproducent Vaude (1.600 werknemers). In Nederland zijn de biologische voedselcoöperatie Odin en textielbedrijf Dibella aangesloten.

Ook overheidsinstellingen doen mee. De gemeenten Mals, Laas, Latsch en Schlanders (in Zuid-Tirol, Italië) behoren tot 's werelds eerste ECG-regio. Daar krijgen ECG-bedrijven voorrang bij openbare aanbestedingen. Gemeenten in Oostenrijk volgen. Ook de regering in de deelstaat Baden-Württemberg, Duitsland, onderschrijft de ECG, en stelde de balans verplicht voor overheidsondernemingen.

Zelfs op Europees niveau is er een begin gemaakt met wetgeving. In 2015 stemde de Europese Economische en Sociale Raad voor, om de ECG te incorporeren als juridisch kader voor de EU en haar lidstaten.

hoe krijgen we de rest mee?

Hoe zit het met dat deel van de wereld dat simpelweg niet wíl veranderen? Deelname is nu nog grotendeels vrijwillig, en dat maakt dat beursgenoteerde bedrijven bijvoorbeeld zich nog niet hebben aangesloten. Waarom zouden die meedoen? ‘Is het ooit gebeurd in de geschiedenis van de wereld dat de mensen met macht die vrijwillig opgaven,’ reageert Felber retorisch. ‘We hebben wetten nodig. En dat begint overigens met het inperken van kapitaalvlucht naar belastingparadijzen.’

Hij vervolgt: ‘Bijna geen enkele normale burger vindt het normaal dat we nu wel vrij verkeer van kapitaal hebben, maar geen transparantie en goede belastingregels. Vrij verkeer van kapitaal is alleen mogelijk onder die voorwaarden. Als onze huidige democratieën niet in staat zijn om dat te regelen, dan moeten we onze democratieën verbeteren. Zodat burgers meer inspraak krijgen in onze democratieën.’

Interview
Martijn Kieft

Camera & Geluid
Gregor Meerman

Montage
Philip Chemayel

Vormgeving
Julia Veldman

Eindredactie
Daan Kuys
Julia Veldman
Martijn Kieft