De abortusdiscussie is terug van weggeweest. Zo zien we commercials van de anti-abortuslobby bij de NPO; 36 jaar na de totstandkoming van de abortuswet. Staat het recht op abortus opnieuw op het spel?

Vijftig jaar geleden streden de Dolle Mina’s met de leus ‘Baas in eigen buik’ al hard voor het zelfbeschikkingsrecht. Dat recht stelt zwangere mensen in staat autonoom te beslissen over hun leven en hun lichaam. Met succes, want sinds 1984 is de Wet Afbreking Zwangerschap van kracht.

Maar anno 2020 waait er een conservatieve wind door Nederland, lijkt het. De zo zwaarbevochten abortuswet staat plotseling weer ter discussie. Het conservatieve geluid krijgt meer ruimte in de Nederlandse media. Zo zien we spotjes van de anti-abortuslobby in het reclameblok van de NPO en krijgt het gezicht van diezelfde campagne, Deborah Smit, spreektijd in tv-programma Op1 om haar verhaal te vertellen over hoe zij ervoor koos om haar geplande abortus niet uit te voeren.

De spotjes komen voort uit de Week van het Leven, die eerder deze maand werd gehouden. Een jaarlijks terugkerend event, georganiseerd door zeven verschillende christelijke pro-life-organisaties met onder meer de SGP, ChristenUnie en Schreeuw om Leven, eigenaar van het pro-life-platform Er is Hulp. Dit jaar is de boodschap dat er ‘betere hulp’ moet komen voor ‘vrouwen die onbedoeld zwanger zijn en voor hun ongeboren kindje’. Betere hulp klinkt natuurlijk goed, maar het is wel belangrijk om te weten dat De week van het Leven bij ongewenste zwangerschappen de keuze voor een abortus niet als hulpoptie ziet.

Met leuzen als ‘ik heb een baasje in mijn buik’, ‘het was een mensje, net als mijn andere kinderen’ en ‘denk eens aan het perspectief van het kind’ wordt abortus als kindermoord neergezet en probeert de lobby in te spelen op de schuld- en schaamtegevoelens van mensen omtrent abortus.

VPRO Tegenlicht sprak met Ineke van der Vlugt, programmamanager anticonceptie en abortus bij Rutgers, het kenniscentrum voor seksualiteit, en met Eva de Goeij van de feministische actiegroep De Bovengrondse over hoe zij kijken naar het hernieuwde debat. Hoe sterk is de anti-abortuslobby? Staat het recht op abortus opnieuw op het spel?

een wereldwijde conservatieve trend

Daar waar abortus nu mogelijk is, is ooit hard gestreden. De toegang tot een veilige abortus wordt gezien als een mensenrecht. En juist dat recht staat nu weer op verschillende plekken in de wereld onder druk. In de Verenigde Staten is met het aanstellen van de nieuwe conservatieve Republikeinse rechter in het Hooggerechtshof in geen enkele staat het zelfbeschikkingsrecht meer zeker.

Ook tekende de Verenige Staten, samen met 32 andere conservatieve landen, de Geneva Consensus Declaration. Een verklaring waarin de deelnemende landen, waaronder Indonesië, Brazilië en Egypte, aangeven dat ze abortus niet als een internationaal recht zien, het niet gefinancierd dient te worden door de overheid en dat het belangrijk is om het leven van het kind veilig te stellen, ook voor de geboorte. Amnesty International noemde het een ‘gigantische stap achteruit’. Aan illegale abortussen overlijden elk jaar nog 47.000 vrouwen.

Abortus illegaal maken leidt niet tot geen abortussen, enkel tot meer illegale abortussen

Ook dichter bij huis werd de Geneva Consensus Declaration ondertekend, en wel door Polen, Wit-Rusland en Hongarije. In Polen nam de extreem-conservatieve PiS-regering een wet aan die legale abortus in het land nagenoeg onmogelijk maakt. Ook bij medische afwijkingen wordt abortus illegaal.

Een stap terug in de tijd, nadat het Midden-Europese land onder leiding van liberaal-conservatieve regeringen juist een progressievere koers voer. De laatste tijd is die vooruitgang op medisch-ethische dossiers flink teruggedraaid. De vrees is dat dit ook in de andere landen die de Geneva Consensus Declaration ondertekenden gaat gebeuren. 

©

'Voelen mensen zich voldoende vrij om zelf een keuze te kunnen maken zonder schuld- of schaamte gevoel?'

stigma van schaamte en schuld

Ineke van der Vlugt, programmamanager anticonceptie en abortus bij Rutgers, het kenniscentrum voor seksualiteit, ziet dat de anti-abortuslobby ook in Nederland meer voet aan de grond krijgt. Bijvoorbeeld in de media. Nieuw is de ontwikkeling overigens niet, zegt zij:  ‘Sinds er abortusklinieken zijn, is er ook een anti-abortusbeweging. De anti-abortusdemonstratie is er ook al veertig jaar.

Wat nieuw is, is dat ze in de media een groter podium krijgen.’ Het is niet eens zo’n grote groep mensen, maar ze zijn wel goed georganiseerd. Eigenlijk heel logisch, legt Van der Vlugt uit. ‘Als je tevreden bent over de situatie, dan hoef je je niet te organiseren. Als je ergens tégen bent dan ga je de barricades op.’ Met z’n allen ergens tegen zijn, is een samenbindende factor.

Tegenstanders van abortus gebruiken felle woorden om hun ideeën kracht bij te zetten. ‘Abortus is onacceptabel’, ‘de moord op het ongeboren kind’ - die termen blijven hangen. Ook spelen ze graag in op de emotie. Zielige verhalen doen het goed in spotjes, video’s en in talkshows. Zo’n drukkend stigma kan op mensen inwerken.

Op dit moment zijn mensen in Nederland vrij om te kunnen kiezen voor een abortus, stelt Van der Vlugt, ‘Maar we weten onvoldoende hoe vrij ze zich écht voelen, en of ze die schuld en schaamte eigen hebben gemaakt.’ Al die negatieve media-aandacht kan zeker bijdragen aan gevoelens van schuld en schaamte volgens Van der Vlugt. 'Maar ook je eigen opvoeding, opvattingen van je partner of familie kunnen van invloed zijn.’ De keuze voor abortus is geen gemakkelijke. Hoe vrij ben je in de keuze als er hard over abortus wordt geoordeeld en mensen je gevoelens van schuld en schaamte inprenten?

de noodzaak van goede informatie

De feministische organisatie De Bovengrondse maakt zich al langer zorgen over de toenemende invloed van de anti-abortuslobby en hoe die het zelfbeschikkingsrecht in Nederland in gevaar brengt. Het nieuwste project van De Bovengrondse werd gelanceerd in dezelfde week als de Week van het Leven. Het doel? Een eerlijker verhaal over abortus brengen. ‘Er zit een gat tussen de werkelijkheid, gebaseerd op onderzoek, en het beeld dat wordt gevoed door de anti-abortuslobby. Wij willen dat gat dichten met onze campagne,' zegt Eva de Goeij.

'Dat er psychische problemen zouden optreden na abortus is een hardnekkige fabel'

‘Tegenstanders van abortus gebruiken constant het narratief van spijt, maar dat strookt niet met de werkelijkheid’, zegt de Goeij. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het grootste gedeelte van de mensen achter hun besluit staat. Bijna niemand krijgt spijt. In veel gevallen is er juist sprake van opluchting. Dat er psychische problemen zouden optreden na abortus, is zo’n andere hardnekkige fabel. Het is niet zo dat het ondergaan van een abortus de kans op het krijgen van psychische klachten verhoogt.

De Goeij vindt de campagne van De week van het Leven heel misleidend. ‘Ze zeggen hulp te bieden aan moeder en kind, maar eigenlijk willen ze dat iemand die zwanger is, of dat nou gewenst is of niet, die zwangerschap uitdraagt.’ De Bovengrondse wil met hun eigen campagne meer ruimte bieden voor alle verhalen. ‘We vinden als Bovengrondse dat alle gevoelens er mogen zijn en als jij je niet opgelucht voelt mag dat er ook zijn.'

Ook bij Rutgers signaleren ze misinformatie op websites en onjuiste voorlichting over abortus. Van der Vlugt stelde eerder al een lijst op met tien feiten over abortus. Omdat ze zag dat informatie soms eenzijdig of onjuist was. Zo zag ze bijvoorbeeld dat veel mensen niet wisten dat meer dan de helft van de abortussen plaats vindt in de eerste zeven weken van de zwangerschap en dat de meeste abortussen worden uitgevoerd bij vrouwen die wat ouder zijn, tussen de 25 en de 35 jaar.

is de overheid aan zet?

Kunnen reclamespotjes die verwijzen naar misleidende informatie verboden worden? Dat blijft de vraag. Een klacht werd ingediend, maar die was zo onzorgvuldig geformuleerd dat de Reclame Code Commissie moest gissen naar de precieze aard van de klacht. Wat zou je er wel tegen kunnen doen?

De Bovengrondse wijst naar het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Die moet zorgen voor objectieve informatie die mensen echt verder helpt. In Frankrijk is een wet van kracht die het verstrekken van onjuiste informatie over abortus verbiedt.

Afgelopen oktober werd in het Algemeen Overleg Medische Ethiek aan zorgminister Hugo de Jonge voorgelegd of wij in Nederland niet net zo’n wet zouden willen. ‘De minister heeft in het debat gezegd dat het moeilijk wordt om te bepalen of informatie over abortus objectief is. Maar zo moeilijk is dat helemaal niet. Er is niet zoiets als een groot grijs gebied. Er is gewoon wetenschappelijke kennis over,’ zegt De Goeij, die zich er hoorbaar over opwindt.

VWS zou kunnen beginnen met zelf meer wetenschappelijk onderbouwde informatie over abortus te plaatsen op hun website volgens De Goeij. Op dit moment staan er op de website maar twee hulpvragen: ‘Wat moet ik doen als ik een abortus overweeg?’ en ‘Tot hoeveel weken kan ik een abortus laten uitvoeren?’ 

Vervolgens zou de overheid ervoor kunnen zorgen dat de website van de Rijksoverheid en het Fiom, het door de overheid aangewezen instituut voor vragen over ongewenste zwangerschap, als eerst naar boven komt wanneer mensen informatie proberen te zoeken over abortus. Toen De Goeij dit verzoek bij VWS neerlegde, gaf het ministerie aan dit niet te kunnen doen. Maar dat kan wel, zegt de Goeij. 'Met behulp van gekochte advertentieruimte. Toegang tot eerlijke informatie is belangrijk: het biedt tegenwicht tegen onvolledige en misleidende informatie.' 

Van der Vlugt van Rutgers ziet ook een taak voor VWS als het op onderwijs aankomt. Rutgers is voorstander van een keurmerk bij seksuele vorming zodat je weet dat de informatie juist is. ‘Nu kan iedereen van alles in de pijplijn zetten. Er is lesmateriaal waarbij je bij vroege zwangerschappen al een kloppend hartje ziet en abortus wordt neergezet als kindermoord. Soms delen ze op scholen ook van die kleine plastic foetusjes uit. Het is allemaal framing en beeldvorming.’

‘Mocht het echt gaan schuren, dan verwacht ik dat een groot deel van onze samenleving hiertegen in opstand komt’

de toekomst van abortus

Zo’n vaart zal het niet lopen, zegt Van der Vlugt. We moeten volgens haar vooral niet vergeten dat bijna driekwart van de Nederlanders achter abortus staat. ‘Mocht het echt gaan schuren, dan verwacht ik dat een groot deel van onze geëmancipeerde samenleving hiertegen in opstand komt.’  

'Het is belangrijk dat wij met de grote meerderheid die achter het recht op abortus staat, samenkomen'

Het is nog ongewis hoe 2021 er politiek uit komt te zien. Wie vormen straks de regering na de Tweede Kamerverkiezingen in maart? Daarover maakt de Goeij zich soms wel zorgen, zeker als ze kijkt naar de populariteit van sommige conservatieve partijen in Nederland. ‘Daarom is het ook belangrijk dat wij met de grote meerderheid die achter het recht op abortus staat, samenkomen. En liefdevol en met begrip voor de ongewenst zwangere mensen het recht op abortus verdedigen. Dat is heel belangrijk.’