Parallel aan de pandemie woedt er een groezelige, ietwat onzichtbare oorlog. De VN waarschuwden al vroeg voor een ‘infodemie’: een stortvloed van nieuwsberichten op het internet, die de waarheid ter discussie stelt, angst en verwarring zaait en in sommige gevallen zelfs mensenlevens kost.
Soms lijkt er geen einde te komen aan de uiteenlopende claims over het coronavirus. De pandemie zou vooropgezet zijn, het zou maar om een griepje gaan, veroorzaakt door een virus dat niet bestand is tegen hitte, en bovendien: áls je ziek wordt, neem sinaasappelsap, knoflook of bleekmiddel! Dan ben je zo weer op de been.
Met de verspreiding van het coronavirus komt ook de verspreiding van nepnieuws tot een hoogtepunt. De Wereldgezondheidsorganisatie verklaarde het al tot een ‘infodemie’. Maar, geen paniek: we bieden eerste hulp tegen nepnieuws in de vorm van een stappenplan.
‘realiseer je dat het doel van nieuws informeren hoort te zijn, niet shockeren’
In tijden van grote onzekerheid en angst verspreiden opruiende artikelen zich net als het virus. Artikelen die niet-bewezen middelen promoten die het virus zouden tegengaan, en allerhande samenzweringstheorieën aan de man brengen. Een ontredderende situatie, in een tijd waarin informatievoorziening letterlijk van levensbelang is.
Ieder stukje desinformatie dat niet verder verspreid wordt, is er daarom één. Hoe kan je, als nieuwsconsument, zelf iets doen, en het verschil maken? We vroegen het aan Craig Silverman, journalist bij Buzzfeed News in Canada. Silverman richtte factcheck-platform Emergent op en staat bekend als de persoon die de term ‘fake news’ populariseerde. VPRO Tegenlicht sprak met Silverman en vroeg hem: hoe wapen je je in deze verwarrende tijd tegen desinformatie?
Vier stappen die je kunt nemen tegen nepnieuwsverspreiding ↓
1. Kom niet gelijk in actie
‘Vergeet niet dat veel berichtgeving erop gericht is een emotie uit te lokken', zegt Craig Silverman. Als er een bericht op je scherm verschijnt dat je nog nooit eerder hebt gezien, is het allereerst belangrijk om een kort rustmoment te cultiveren. Sta je meteen op scherp door nieuwe, prikkelende informatie, en wil je het liefst direct in actie komen? Door je bewust te worden van de emotie die de informatie bij je oproept, behoed je jezelf voor een impulsieve reactie. Ga het gevoel bij jezelf na: ben je verbaasd? Geshockeerd? Of voel je bezorgdheid over jezelf of je familie?
Het kan lastig zijn om het gevoel van angst of paniek bij zo’n bericht voor jezelf te houden. Je wil waarschijnlijk vrienden, familie en volgers op de hoogte stellen van het nieuws of bevestiging zoeken voor jouw gevoel.
Maar mensen die nepnieuws maken, spelen graag in op die natuurlijke impuls. Informatie kan op zo’n manier worden geformuleerd of vervormd dat het je aandacht trekt en vasthoudt. Die nieuwsgierigheid en interesse hoef je niet te onderdrukken, maar realiseer je dat nieuws je hoort te informeren. Niet: shockeren.
2. Check de bron
Hoe kun je vervolgens weten of een bericht waar is of niet? Bekijk de URL van de site, zoek naar de bron van de geciteerde onderzoeken, en achterhaal wie de auteur is. Vraag je vervolgens af hoe betrouwbaar deze bronnen zijn. Wat is hun reputatie?
Veel nepnieuwsberichten dragen een gevoel van autoriteit uit, zonder dat ze de gegeven informatie daadwerkelijk kunnen onderbouwen. Je zult waarschijnlijk zinnen herkennen als: ‘Een professor zei…’ of ‘uit onderzoek blijkt...’. Wees kritisch en zoek uit over welke professor of welk onderzoek ze precies spreken.
'Je gaat een hoop informatie ontvangen die urgent voelt, en onthutsend is, maar je moet echt zorgen dat je in staat bent een stapje terug te zetten, zodat je vervolgens deze informatie kan verifiëren', zegt Craig Silverman dan ook.
Kijk ook of andere betrouwbare media het nieuws overnemen. Afwachten of dit gebeurt kan lastig zijn, maar geduld is een schone (en levensreddende) zaak. Zo kun je de verschillen en overeenkomsten tussen meerdere publicaties tegen elkaar afwegen.
3. Verwacht geen 'quick fix'
We wachten allemaal met smart op een medicijn of een vaccin. Nepnieuwsberichten voeden vaak die ongeduldigheid. Ze hebben als doel om de wetenschap te ondermijnen, met controversiële claims die tegen de wetenschappelijke consensus indruisen.
Maar voor complexe onderwerpen, zoals corona, is nooit een simpele, one size fits all oplossing te vinden. Wetenschap, zoals het onderzoek naar medicijnen tegen het virus, is een langzaam proces, dat gepaard gaat met veel trial and error.
Dat proces is voor mensen vaak moeilijk te verkroppen. Die willen een snel en simpel antwoord. Craig Silverman: ‘Het is menselijk, de neiging naar vereenvoudiging. Maar bedenk dat wetenschap nu eenmaal tijd kost, en niet per se eenduidig is. Mensen willen graag een quick fix, maar die is er niet.’
Wees dus geduldig, en reken wetenschappers bovendien niet af als ze terugkomen van eerdere conclusies.
‘mensen willen simpele oplossingen voor complexe onderwerpen’
4. Neem je verantwoordelijkheid
Als online nieuwsconsument heb je toegang tot eindeloos veel informatie, ten goede én ten kwade. Het is belangrijk om je bewust te zijn van jouw verantwoordelijkheid als gebruiker: het delen van een speculatief bericht kan een sneeuwbaleffect veroorzaken dat moeilijk te stoppen is.
Sturen vrienden of familie je iets door? Besef dat je een verantwoordelijkheid hebt om eerst de betrouwbaarheid ervan te checken. Nuance is misschien minder sexy, deelbaar en klikbaar, maar de realiteit is nu eenmaal niet zwart-wit.
Met geduld en een kritische blik kun je jezelf en je omgeving beschermen tegen nepnieuws. En onthoud: oefening baart kunst!