Corona drukt veel mensen met de neus op de feiten en legt maatschappelijke pijnpunten als eenzaamheid en depressies bloot, zegt psychiater Dirk De Wachter in gesprek met Tegenlicht-redacteur Tom Reijner aan het einde van rampjaar 2020. ‘We beseffen, meer dan ooit, dat we sociale wezens zijn die elkaar nodig hebben.’

In België zijn de winkels, anders dan in Nederland, gewoon geopend, vlak voor Kerst. Dirk De Wachter woont in Antwerpen en ziet met het lede ogen aan. ‘Het is erg druk in de winkelstraten. Je kunt er over de hoofden lopen. Blijkbaar wint de drang tot consumeren het van de angst voor het virus. Het is tamelijk bizar,’ verzucht hij met nauwelijks verholen ergernis.

De Wachter keert zich mensen die zich terugtrekken in de 'ikkige bunker'

De Wachter is psychiater, schrijver van boeken – zijn laatste is net verschenen – en een Bekende Vlaming. Een BV’er zoals ze dat daar noemen. Ook veel Nederlanders leerden hem inmiddels kennen door optredens in de media, onder meer in Tegenlicht’s Virus Vergezichten. Hij keert zich tegen het massaconsumentisme en het hyperindividualistische bestaan van veel mensen, die zich al te vaak terugtrekken in de ‘ikkige bunker’. Als hij spreekt – en dat doet hij graag en met verve – stelt hij er, met zijn zachte, maar diepe stem, iets anders tegenover: naastenliefde, verbinding met elkaar, écht contact.

Hij behandelt patiënten die ‘in grote geestelijke nood’ verkeren, zoals hij dat zelf verwoordt. Mensen die, zo blijkt volgens De Wachter telkens weer, kampen met een gebrek aan diepe relaties met vrienden, familie en geliefden. Het ontberen van relaties zijn voor hem dé kern van de mentale problematiek, zoals hij ook uitgebreid beschreef in zijn boek De kunst van het ongelukkig zijn. Verbinding met anderen is de sleutel tot een gelukkig leven. Ook breder zit het werkelijke geluk in het sociale weefsel dat de maatschappij bindt. Wat hem betreft zeker niet in het hedonisme en winkels afstruinen om er met tassen vol uit terug te keren.

Met de gordijnen gesloten

Begin januari ontmoette ik De Wachter voor een podcastgesprek in het psychiatrische ziekenhuis in Kortenberg, net buiten Leuven. Vanwege het beperkte bereik van mijn opnameapparaatje zaten we toen dicht bij mekaar. Met de gordijnen gesloten. Dan voelen patiënten zich het veiligst. ‘En ik hier, met de gordijnen toe, in alle rust, ook het prettigst,’ aldus de psychiater. Hoe anders is dat krap een jaar later? Dichtbij komen, fysieke verbinding maken: het is er allemaal niet bij.

De Wachter ondervond de moeilijkheden dit jaar ook, net als ieder ander.  Uiteraard, het ziekenhuis bleef open, maar écht contact met patiënten – die dat juist nu zo nodig hebben – was anders en vooral heel lastig. Het toch al beperkte bezoek van patiënten is gebonden aan strenge maatregelen. Mondmakers, handgel, internetconsultaties, dat soort onvermijdelijkheden.

‘Dichtbij komen, fysieke verbinding maken: het is er allemaal niet bij’

Corona legt de pijnpunten bloot

Persoonlijk was het voor hem een vreugdevol jaar. De Wachter werd voor de eerste keer opa: ‘Dat maakt mij wel tot een heel gelukkig mens, ja.’ Maar voor veel mensen was 2020 een uitgesproken rotjaar. Tegenslagen horen bij het leven, vindt De Wachter – een boodschap die de Koning vorig jaar zelfs aanhaalde in zijn Kersttoespraak. Maar deze collectieve tegenslag duurt wel erg lang en begint inmiddels zijn tol te eisen.

De seinen staan dan ook overal op rood: gevoelens van eenzaamheid nemen zienderogen toe – ook onder jongeren  - er heerst angst, steeds meer mensen lijden aan depressies. Er is sprake van meer drugsgebruik, chronische vermoeidheid, gezinsgeweld en ga zo maar door.

Uit zeer veel academische studies blijkt dat de ‘psychopathologische parameters’ stijgen, zegt De Wachter. Door de misère van corona komen de pijnpunten van de maatschappij bloot te liggen. Het virus vergroot de problemen die er toch al waren. We moeten vooral niet doen alsof eenzaamheid een nieuw fenomeen is, benadrukt De Wachter. Lichtpuntje: het virus drukt ons – burgers en politici - met de neus op de feiten. Dit is de kans om onze geestelijke ongezondheid op de agenda te zetten en aan te pakken.

‘Corona legt de pijnpunten van de maatschappij bloot’

We hoeven niet te rekenen op een ommekeer

Toen de pandemie ons overviel in maart en april, was er tegelijkertijd de hoop dat onze manier van leven zou veranderen. Meer aandacht voor klimaat en ecologie, meer solidariteit met medemensen, minder consumentisme ook. Maar op zo’n ommekeer hoeven we niet te rekenen in 2021, zegt De Wachter.

‘Zie maar hoe de winkelstraten vollopen. Het consumentisme, de cultuur van het genieten. Dat zal heus niet zomaar veranderd zijn.’ Hij verwacht dat het verschil tussen vermogend en niet-vermogend, tussen arm en rijk, alleen maar zal toenemen. Om nog maar te zwijgen van de economische schade, de werkloosheid en het gevaar dat zwakkeren uit de boot zullen vallen.

Hoe kunnen we toch met een fris gemoed het nieuwe jaar in? Voor de Vlaamse psychiater is de Kersttafel een belangrijk moment. Daar, te midden van veel minder vrienden en familieleden dan voorgaande jaren, zal het besef indalen dat we bovenal sociale wezens zijn, zegt hij. 

‘Dat realiseren we ons nu meer dan ooit. We hebben elkaar nodig, zeker tijdens moeilijke momenten. We weten nu hoe belangrijk die nabijheid is. Hoe we hunkeren naar elkaar even vast te pakken. Of om die ene hand te schudden.’ Hij denkt dat dit besef zal blijven hangen, ook in het nieuwe jaar: ‘Daar ben ik vrij zeker van. Op die manier brengt deze maandenlange crisis toch nog iets op.’ Hij hoopt dat het ons tevens aanzet om iets te doen aan de enorme eenzaamheid die ons hedendaags bestaan voor veel mensen oplevert.

Voordat de pandemie straks is bedwongen door massale vaccinatie, is dat alvast een mooi perspectief om aan vast te klampen.