De economische schade door deze crisis wordt enorm. Maar er zijn ook bedrijven die flink verdienen aan corona. Hoe gaan we de lasten straks zo goed mogelijk verdelen? Is coronabelasting een optie? We maakten een rondgang langs experts.

In tijden van crisis zijn we solidair met elkaar. De zwaksten in onze samenleving lopen groot gevaar, en daarom hebben we onze samenleving zo goed als platgelegd.

Als gevolg zal de economische schade immens zijn; het CPB vreest een diepe recessie, kopte de NOS deze week. De eerste noodsteun alleen al kost tientallen miljarden euro's.

Dat roept de vraag op: hoe gaan we die rekening straks zo goed mogelijk verdelen? 

Wie worden er straks geraakt, en hoe gaan we deze mensen, als de recessie indaalt, langdurig beschermen? Honger, huisuitzettingen, dakloosheid, faillisementen, een gebrek aan psychische hulp: allemaal op te lossen met geld. Maar van wie?

Als we iets geleerd hebben van de coronacrisis, is dat er veel meer mogelijk blijkt, dan het gebruikelijke gesteggel op de vierkante milimeter. Is coronabelasting – winstmakende bedrijven nu extra belasten – bijvoorbeeld een reële optie?

We vroegen het de Franse economen Thomas Piketty en Gabriel Zucman, hoogleraar fiscale economie Edwin Heithuis, chef financiële sector Robin Fransman en hoogleraar economie Lex Hoogduin.

Lex Hoogduin: 'Stel straks strenge voorwaarden'

hoogleraar economie Universiteit Groningen

'De schade zal groot zijn,' zegt Lex Hoogduin, hoogleraar economie in Groningen. 'En wat voor maatregelen je ook neemt, uiteindelijk verplaats je alleen maar geld van de ene naar de andere partij. Dat beseffen mensen misschien nog te weinig. Maar dat er een verdelingsvraagstuk ligt, is duidelijk.'

Op z'n minst lijkt Hoogduin het terecht om straks geld terug te vorderen van gesteunde bedrijven die eigen aandelen hebben ingekocht of winst hebben uitgekeerd. Ook denkt hij aan een verbod op winstuitkeringen voor langere tijd. 'Over alle mogelijke instrumenten moet worden nagedacht.'

Robin Fransman: 'Halveer liever de huur van ondernemers'

chef financiële sector adviesbureau De Argumentenfabriek

Waar iedereen het erover eens is dat verlieslatende bedrijven getroffen zijn door overmacht, zo kunnen winstmakende bedrijven moeilijk claimen dat ze hun extra omzet te danken hebben aan innovatie en ondernemerschap.

Is coronabelasting dan niet een reële optie? Dat klinkt lang niet zo gek: naast schade zijn er genoeg bedrijven die door de crisis nu extra omzetten draaien. Denk aan supermarkten, bouwmarkten, digitale dienstverleners, maar ook flitshandelaren en de farmaceutische industrie.

Toch ziet Robin Fransman, chef financiële sector bij adviesbureau De Argumentenfabriek, wel wat hobbels. Hij denkt dat bijvoorbeeld een coronabelasting te ingewikkeld zal zijn om uit te voeren. Wel ziet hij nog een andere mogelijkheid, namelijk het halveren van de huren van getroffen ondernemers.

Fransman: 'Horeca-ondernemers lijden nu honderd procent omzetverlies, maar de eigenaar van het pand krijgt nog wel de volle huur. Daarvan kun je zeggen: "dat vinden we oneerlijk." Bovendien hou je een hoop bedrijven overeind als ze niet de volle huur hoeven te betalen. Je maakt de crisis daarmee minder diep.'

'horeca-ondernemers lijden nu honderd procent omzetverlies: halveer de huur'

Gabriel Zucman: 'Crisisbelasting is een goed idee'

Franse econoom, co-auteur 'The Triumph of Injustice. How the Rich Dodge Taxes and How to Make Them Pay'

Frans econoom Gabriel Zucman ziet een coronabelasting wel degelijk als een mogelijkheid. Hij pleit voor een excess profit tax, een belasting die vooral wordt gebruikt in tijden van oorlog en andere noodsituaties. Winsten die hoger zijn dan wat een bedrijf in normale tijden verdient, worden met zo'n belasting afgeroomd, zoals tot soms wel 95 procent tijdens de Tweede Wereldoorlog werd gedaan.

Zucman denkt dat een aantal bedrijven wel degelijk zal gaan verdienen aan de crisis, maar dat maatregelen ongeacht op z'n plaats zijn: 'In tijden waarin er offers moeten worden gebracht door de rest van de bevolking, moeten overheden ervoor zorgen dat buitensporige winsten van bedrijven worden belast tegen hoge tarieven', stelt hij. 

Onderscheid tussen omzet wel of niet verdiend door corona hoeft dus niet noodzakelijk te worden gemaakt. Je kijkt gewoon wat een bedrijf heeft verdiend in een normale periode, en vervolgens belast je alles boven dat bedrag extra. Noem het een solidariteitsheffing, zo je wil. Samen uit, samen thuis.

Zijn hogere belastingen voor winstgevende bedrijven onrealistisch? Niet als je kijkt naar het verleden, zegt Zucman. 'In de periodes met de meeste groei, waren er veel hogere belastingtarieven dan nu. Het idee dat globalisering noodzakelijkerwijs gepaard gaat met lage belastingen is bovendien een mythe. Daar zijn relatief simpele oplossingen voor te bedenken.'

Wat we volgens Zucman vooral nodig hebben, is een andere belastingmoraal. 'Er moet bewustzijn heersen over hoe belangrijk en goed het is om je belastingen te betalen. Vaker nog moet uitgelegd worden dat het de prijs is die we betalen voor een beschaafde samenleving.'

'buitensporige winsten moeten worden belast tegen hogere tarieven'

– Gabriel Zucman, Frans econoom

Edwin Heithuis: 'Ik voorzie veel problemen'

hoogleraar fiscale economie Universiteit Amsterdam

Edwin Heithuis, hoogleraar fiscale economie aan de Universiteit van Amsterdam, ziet dat duidelijk anders dan Zucman. 'Een heffing of een extra belasting is een prikkelende gedachte, maar ik voorzie veel problemen,' zegt Heithuis. Hij ziet vooral moeilijkheden bij het afbakenen van de corona-omzet. 'Hoe bepaal je wat corona-omzet is en wat niet? Dat zal veel discussies opleveren met de Belastingdienst.'

Bovendien denkt Heithuis dat de extra omzet die veel bedrijven nu maken slechts vervroegde omzet zal zijn, over langere periode gezien. 'Op enig moment zit de voorraadkast van huishoudens vol en zal men de voorraad eerst opmaken vóórdat men weer naar de supermarkt gaat. Deze omzet is dan niet echt "extra" als gevolg van corona, maar naar voren gehaalde omzet die anders later was behaald.'

Maar, zoals Zucman voorstelt: alles wat extra wordt verdiend dan belasten, uit principe? 

Heithuis: 'Ik heb niet gezegd dat het niet zou kunnen, maar in het algemeen ben ik geen voorstander van weer een nieuwe belasting erbij. We hebben al zoveel belastingen en als een belasting er eenmaal is, krijg je hem vrijwel nooit meer weg. Bovendien kost een nieuwe belasting allemaal tijd en geld, en de Belastingdienst heeft al zoveel problemen. Dan moet er wel een hele goede reden zijn om zo’n solidariteitsheffing in te voeren.'

Daarnaast vindt Heithuis dat hoge coronawinsten vanzelf wel worden belast door de gewone winstbelasting.

Maar is een dergelijke vorm van solidariteit wel rechtvaardig genoeg?

Heithuis wuift dat weg: 'U maakt het wel heel breed door het over rechtvaardigheid te hebben. De rechtvaardigheid van belastingheffing is een uiterst complex vraagstuk, waar je hele boeken over kan schrijven. Ik wilde dat er maar buiten laten, als u het niet erg vindt.'

In de jaren tachtig lag de winstbelasting voor bedrijven in Nederland overigens nog boven de 35 procent. Volgend jaar wordt-ie verlaagd van 25 procent naar 21,7 procent. Een multinational als Shell heeft speciale afspraken met de belastingdienst en betaalt niet of nauwelijks winstbelasting.

Thomas Piketty: 'Stop de belastingrace naar de bodem'

Frans econoom, bekend van 'Kapitaal in de 21e eeuw'

Heithuis heeft wellicht een punt. Maar een extra solidariteitsbelasting zou sowieso niet nodig zijn, wanneer ons huidige belastingstelsel al solidair genoeg was. Het principe van: de sterkste schouders die de zwaarste lasten dragen. En dat is het nu niet, ook niet in Nederland, zegt rockster-econoom Thomas Piketty. 

Sociale premies en consumptiebelastingen drukken op de allerarmsten, die geen kant op kunnen, terwijl de rijken steeds meer profiteren van de mondiale belastingrace naar de bodem.

Wat we nodig hebben, aldus Piketty, is niet alleen één extra coronabelasting, maar een heel pakket aan maatregelen die onze samenleving minder ongelijk maken. Een greep uit zijn belastingvoorstellen:

  • We dichten de gaten in het mondiale belastingstelsel. Dat is makkelijker dan we denken. Hoe precies, daarover  meer op vpro.nl/belasting. Zodra het lek gedicht is, kunnen rijken niet meer zo makkelijk andere belastingen ontwijken;
  • We maken de verschillende vermogensbelastingen progressiever; 
  • We maken de inkomstenbelasting progressiever;
  • We stellen een minimumtarief in voor de winstbelasting van bedrijven, bijvoorbeeld 30 procent;
  • We investeren in de Belastingdienst, die moet kunnen toezien en handhaven.

Moet ons belastingstelsel op de schop?

Of er uiteindelijk wel of geen speciale coronabelasting moet komen, daar zijn de meningen over verdeeld.

Maar als we naar het data-onderzoek van Piketty kijken, dan worden de arbeiders- en de middenklasse straks onevenredig hard geraakt, wanneer de lasten van de coronacrisis moeten worden verdeeld. Ook ligt het voor de hand dat precies die groepen het hardst geraakt gaan worden door eventuele bezuinigingen.

En dat noopt tot nadenken over de basis van ons belastingstelsel. Voor de rijkste groep Nederlanders is die regressief, zeggen Piketty en Zucman, die uitgebreid data-onderzoek deden naar de verdeling van rijkdom over de wereld.

Als je alle inkomstenbelastingen meeneemt, inclusief sociale premies bijvoorbeeld, dan betalen ook in Nederland de rijkste mensen percentueel minder belasting dan de rest.

Maar daar is niets natuurlijks aan, zegt Piketty. 'Dit systeem is zo gebouwd, dus we kunnen het gewoon weer afbreken en opnieuw opbouwen.'

Wordt de coronacrisis de ommekeer?

Een nieuw belastingsysteem

Nu op vpro.nl/belasting: hoe dichten we de gaten in ons mondiale belastingstelsel? En hoe bouwen we, als de rijken geen ontsnappingsmogelijkheden meer hebben, een rechtvaardig belastingssysteem?

Ondenkbaar? Integendeel, zegt econoom Gabriel Zucman: 'Ik ben optimistisch. We hoeven niet te wachten op internationale coördinatie. Elk land kan zelf maatregelen nemen, en die zullen zich wereldwijd uitbreiden als een olievlek, omdat andere landen zien dat er geld te verdienen valt. Ik denk dat de komende jaren de bedrijfsbelasting weer hoger wordt.'