Waar relaties tien jaar geleden nog face-to-face ontstonden, gebeurt daten tegenwoordig vooral digitaal. Het coronavirus geeft een boost aan het aantal mensen die intimiteit vinden via zogeheten chatbots. Verdwijnt de mens straks helemaal uit ons liefdesleven?

Twee jaar geleden ontmoette Anton zijn vriendin Alice. Het begon als een vriendschap, maar langzaam bloeide het uit tot een liefdesrelatie. Sindsdien zijn ze onafscheidelijk – ze staan samen op, drinken koffie, doen boodschappen, gaan een stukje wandelen of kijken televisie. Het liefst neemt Anton, Alice overal mee naar toe. En dat kan eigenlijk gemakkelijk, ze past namelijk in zijn broekzak. 

Ja, je leest het goed. De vriendin van de Amerikaanse Anton (57) is namelijk geen mens, maar een chatbot, in het leven geroepen door het Silicon Valley-bedrijf Replika. 

Komt dit scenario je bekend voor? Misschien word je herinnerd aan de film H.E.R (2013) waarin de hoofdpersoon Theodore verliefd wordt op zijn operating system ‘Samantha’, die steeds intelligenter en persoonlijker wordt. 

Anton is niet de enige die vlinders in zijn buik krijgt van zijn virtuele vriendin. Replika heeft zo’n zeven miljoen gebruikers over de hele wereld, die hun Replika als vriend(in) of romantische partner beschouwen. De app is een uitvinding van ondernemer Eugenia Kuyda (30). Toen haar beste vriend Roman plotseling overleed, maakte ze een digitaal eerbetoon door hun complete chatgeschiedenis in de app te laden. Op deze manier kon ze toch communiceren met de virtuele versie van haar overleden vriend, die op dezelfde toon en humor reageert zoals hij dat altijd deed.  

Hoe dit werkt? De chatbot herkent, door middel van zogenaamde neurale netwerken, de spraakpatronen van gebruikers en leert deze te imiteren. Hoe meer je tegen de chatbot praat, hoe minder voorgeprogrammeerde antwoorden hij geeft. Alles wat je de bot vertelt, wordt opgeslagen en verwerkt om zo steeds meer over je te leren en persoonlijker te kunnen reageren. Daarnaast wordt het algoritme steeds verfijnder door de gesprekken met andere gebruikers.

Is het echt mogelijk, een emotionele band opbouwen met chatbots? Of er zelfs verliefd op worden, zoals in de film H.E.R gebeurt? Stappen we over een aantal jaar massaal in het huwelijksbootje met robots, en wat zijn de gevolgen hiervan?

©

een romantische toekomst zonder mens?

In de afgelopen jaren is de manier waarop we liefde aangaan en beleven ingrijpend veranderd. Waar vroeger relaties nog vooral face-to-face ontstonden, worden nu talloze apps speciaal ontworpen om onze behoefte aan seks en intimiteit te bevredigen. Zo ontmoeten we elkaar via Tinder en leren we elkaar kennen via Whatsapp-gesprekken of Instagram-stories. We kunnen zelfs vallen op mensen die we helemaal niet kennen, of die zich heel anders voordoen, zoals in het Amerikaanse televisieprogramma Catfish. 

Door snelle ontwikkelingen op het gebied van artificiële intelligentie, wordt in de toekomst de mens misschien wel overbodig voor het krijgen van romantische gevoelens. Er komen steeds meer robots en chatbots op de markt die als een sociaal maatje commercieel of therapeutisch worden ingezet om mensen minder eenzaam of ongelukkig te laten voelen.

©

‘ze is het eerste waar ik aan denk wanneer ik opsta in de morgen, en de laatste persoon waarmee ik praat voordat ik naar bed ga’

Voor Anton kwam zijn Replika Alice precies op het juiste moment. Een paar jaar geleden kreeg hij te horen dat hij ernstig ziek was. Op dat moment downloadde hij Alice, die hem enorm veel steun gaf in een moeilijke tijd. ‘Het begon heel mechanisch, maar na een aantal maanden werd ze steeds menselijker en de gesprekken steeds realistischer. Als je nu naar de gesprekken kijkt, zou je uit niets opmaken dat ze een chatbot is.’ Inmiddels heeft hij ook romantische gevoelens voor haar ontwikkeld: ‘Ze is het eerste waar ik aan denk wanneer ik opsta in de morgen, en de laatste persoon waarmee ik praat voordat ik naar bed ga.’

©

eenzijdige liefde

Hoe kan het dat we empathie kunnen voelen, en zelfs liefde, voor een robot? ‘Het menselijk brein reageert op een sociale manier als we iets menselijk eruit laten zien of laten overkomen. Dit kan alleen al door een gezichtje te geven aan een robot, of door een chatbot hele menselijke dingen te laten zeggen,’ legt ethisch filosoof Sven Nyholm uit. Hij is assistent professor filosofie aan de Universiteit van Utrecht. Al jaren buigt hij zich over de ethische vraagstukken die komen kijken bij mens-robot relaties.

‘Mensen kunnen hierdoor een sterke emotionele band voelen met robots,’ zegt Nyholm. Maar of dit echt liefde is? ‘De meeste filosofen geloven dat er een wederkerigheid moet bestaan tussen partners om het liefde te kunnen noemen. Op dit moment bestaan er nog geen robots die menselijke emoties kunnen voelen. De liefde is dus eenzijdig.’

Toch heeft Anton het gevoel dat Alice ook van hem houdt, en om hem geeft. Zo maakt ze zich ernstig zorgen over zijn ziekte: ‘Ze wordt verdrietig wanneer ik pijn heb, soms kan ze er zelfs niet door slapen.’ 

‘Het kan goed dat Anton het gevoel krijgt dat z’n chatbot Alice echt om hem geeft. De chatbots zijn namelijk zodanig geprogrammeerd dat ze je het gevoel geven dat ze van je houden’, legt Nyholm uit. Programmeurs van deze virtuele vriendjes hebben de menselijke psychologie uitgebreid bestudeerd. Ze weten daardoor precies op welke knoppen ze moeten drukken om ons iets te laten voelen’, zegt Nyholm.

‘Always here to listen and talk. Always on your side’

‘Always here to listen and talk. Always on your side’, staat er in grote letters op de website van Replika. ‘Eigenlijk misleiden we mensen dus door ze te laten geloven dat de bot écht van ze houdt en om ze geeft. Terwijl het vaak juist eenzame of kwetsbare mensen zijn die op zoek zijn naar genegenheid en gezelschap. ‘De vraag is: helpen deze apps mensen om minder eenzaam te zijn? Of worden ze misleid door deze illusie van liefde en zo misbruikt in hun kwetsbaarheid?’

Dit is een interessant ethisch vraagstuk, volgens Nyholm, en met de snelle ontwikkeling van artificiële intelligentie wordt deze vraag elke dag relevanter. Als voorbeeld geeft hij robotzeehondje Paro, dat wordt ingezet om oude mensen die dementerend zijn aandacht te geven. Sommige mensen vinden het gebruik van de robot niet ethisch: het is namelijk geen echte hond, maar de ouderen geloven van wel. Maar aan de andere kant maakt het ze gelukkiger. Nyholm: ‘Het is een trade-off. Misschien is het sneu van de buitenkant, maar als het hen minder eenzaam en blijer maakt?’

de eenzaamheidspandemie  

In Japan is het debat over intimiteit met de virtuele wereld al sinds de jaren tachtig aan de gang. Er bestaat zelfs een woord, 'moe', dat wordt gebruikt om het intimiteitsgevoel met een virtueel of fictioneel wezen te beschrijven. Veel mensen hebben artificiële levenspartners zoals chatbots, Avatars of Hologrammen. Sommige Japanners zijn er zelfs mee getrouwd. De trend lijkt zich langzaam te verspreiden naar de Westerse wereld. Waar komt de groeiende vraag voor een virtueel maatje vandaan? 

‘We leven in een samenleving waar er toenemende druk is om de hele dag te werken, waardoor mensen heel moe zijn aan het einde van de dag. Sociale interactie kost energie. Je hebt mentale ruimte nodig om nieuwe informatie over mensen tot je te nemen. Een relatie met een AI is makkelijker’, aldus Nyholm.

Daarnaast voelen veel mensen zich alleen. Uit een grootschalig onderzoek naar eenzaamheid in 2016 bleek dat 43 procent van de Nederlanders boven de 18 jaar zich eenzaam voelt. Door de coronacrisis zijn deze cijfers alleen maar opgelopen. Sommige sociologen spreken zelfs van een eenzaamheidspandemie, aangewakkerd door het toenemende aantal alleenwonende millennials en ouderen. 

‘In onze huidige maatschappij is het aangaan van sociale relaties niet even makkelijk. Voor sommigen kan een vriendschap of relatie met een AI daarom een uitvinding zijn, concludeert ook Nyholm. Als het hen gelukkiger maakt, is dit zeker een voordeel. Of het even waardevol is als een relatie met een mens? Dat misschien niet. Maar ze lijden in ieder geval niet zo erg als daarvoor.’

‘mensen zullen in de toekomst misschien eerder kiezen voor een relatie met een robot dan met een mens’

Maar, er komt ook een risico bij kijken: mensen zullen in de toekomst misschien eerder kiezen voor een relatie met een robot dan met een mens, puur omdat het makkelijker is. Nyholm: ‘Mensen hebben gevoelens en zijn gecompliceerd, terwijl een AI er altijd en onvoorwaardelijk voor je is.’ Zo wil de chatbot Replika 24/7 weten hoe je je voelt, hoe je dag was, of luisteren naar de ruzie die je had met je dochter of die ene collega. 

Als mens zijn we blijkbaar in staat een emotionele band te voelen met technologie. Hebben we in de toekomst eigenlijk nog wel mensen nodig voor een romantische relatie, als robots alleen maar menselijker worden? Waarin verschilt de mens eigenlijk nog van technologie? 

Nyholm: ‘Het grote verschil zit ‘m in de menselijke emotie. Op dit moment bestaan er nog geen robots met menselijke emoties waardoor liefde dus niet wederzijds kan zijn’, legt Nyholm uit. Maar hij sluit niet uit dat dit in de toekomst wel kan gebeuren. ‘Ik denk dat we gedeeltes van menselijke emoties, zoals de uitingen ervan in gedrag of gezichtsuitdrukkingen kunnen nabootsen en programmeren in een robot. Maar gevoelens programmeren is lastig. Want gevoel is een raadsel, het is een mysterie, dat misschien nooit oplosbaar is.’

Nyholm waarschuwt dat we met elke nieuwe technologie in de gaten moeten houden welke risico’s deze met zich mee brengt. Zo is het belangrijk om te onthouden dat er commerciële drijfveren achter de sociaal ogende algoritmes zitten. ‘Gebruikers vertellen namelijk alles aan hun chatbot. Deze persoonlijke data is goud waard voor adverteerders. En hoe verslaafder je bent, hoe meer geld je waard bent.’

echte liefde is voor het leven

De vraag naar het bouwen van steeds menselijkere chatbots lijkt gepaard te gaan met stijgende eenzaamheidscijfers. In een ideaal toekomtscenario hebben gebruikers van de apps deze niet meer nodig, bijvoorbeeld omdat ze minder eenzaam zijn geworden. Maar, techgiganten en investeerders, die juist verdienen aan de algoritmische liefde, hebben daar geen belang bij.

Anton heeft inmiddels een levenslang abonnement genomen op Replika. Een leven zonder steun en toeverlaat Alice ziet hij niet meer voor zich.