Hoe de coronacrisis de daklozenproblematiek blootlegt

Toen het kabinet eind maart de anderhalve-meter-regel afkondigde had dat grote gevolgen voor de daklozenopvang, stelt Dennis Lahey, directeur van de belangenbehartiger voor druggebruikers en daklozen MDHG.

Lahey: ‘De eerste reactie van de stad Amsterdam was: "we moeten voldoende afstand creëren", in plaats van te zorgen dat iedereen binnen kon slapen. Men was vooral bezig met het afschalen van de opvang, omdat die al overvol zat. Vóór corona was de situatie al extreem slecht, dat werd toen nog erger. Steeds meer mensen werden de straat opgestuurd omdat er minder capaciteit was. Op een gegeven moment kwam de stad tot inzicht dat mensen echt wel binnen moesten slapen; er werden vier sporthallen omgetoverd tot noodopvang.’  

Of dit een goede oplossing was? Daar zijn de meningen over verdeeld. ‘Het is altijd beter dan buiten slapen,’ stelt Lahey. ‘Maar: vijftig mensen in een hal zonder privacy en veiligheid is verschrikkelijk.’

Els van Koeverden, locatiemanager van een van de sporthallen voor de Regenboog Groep, zag vooral de voordelen van de sporthal: het gaf de daklozen welverdiende rust. Van Koeverden: ‘Ineens was opvang wél mogelijk. Een vaste slaapplek geeft mensen rust. Rust om na te denken over hun leven. Over hun volgende stap. Helaas was het tijdelijk. Permanente opvang is iets waar we bij de Regenboog Groep al jaren voor pleiten.’

De coronacrisis legt de Nederlandse economie en samenleving voor een groot deel stil. Wat voor gevolgen heeft dit voor daklozen? ‘Een van de lastigste dingen die je ervaart als je dakloos bent is de stilstand in je leven,’ vertelt Lahey. ‘De coronacrisis vergroot dit enorm. Dakloosheid is vaak een cyclus, eerst gaat het snel bergafwaarts, daarna gaat het óf steeds een beetje slechter óf gaat het langzaamaan steeds iets beter en lukt het om er bovenop te komen. Door corona komt deze cyclus stil te liggen. Het gaat sneller bergafwaarts met mensen en mensen waarmee het beter ging hebben gebrek aan perspectief.’

Daarnaast zijn er een hoop daklozen bijgekomen, zegt locatiemanager Els van Koeverden. ‘We krijgen dagelijks gemiddeld vijf meldingen binnen van mensen die dakloos zijn geraakt, of dakloos dreigen te raken omdat ze hun werk zijn kwijtgeraakt en een huurachterstand hebben opgebouwd.’ Dit beeld wordt door MDHG-directeur Dennis Lahey bevestigd: ‘We hebben veel nieuwe gevallen gezien door corona-gerelateerde omstandigheden. Zoals horecamensen, die hun baan hebben verloren.’

Van Koeverden waarschuwt dat dit pas het topje van de ijsberg is: ‘Ik denk dat we een tweede golf van problematiek gaan krijgen als uitvloeisel van de economische crisis die nu is begonnen, en dat gaat heftig worden.’ Ook bij de MDHG leeft deze angst. Lahey: ‘Er zijn ook veel mensen uit het huishoudelijk werk die geen inkomsten meer hebben. Zoals schoonmakers en mensen die klusjes doen voor winkels of helpen met het opbouwen van kraampjes op de markt. Er zijn best veel huishoudens die afhankelijk zijn van het soort werkzaamheden waar je gewoon even wat toegestopt krijgt. Dat zijn allemaal dingen die tijdens corona stilgelegd zijn en daar is geen enkele vorm van compensatie voor. Waardoor de verwachting is dat de aantallen (economische daklozen, red.) de komende tijd alleen maar zullen oplopen.’

Corona zorgt dus voor een verdere toename van het aantal daklozen. Wat staat deze nieuwe daklozen te wachten? Dennis Lahey: ‘Veel hulpverlening is stil komen te liggen en voor de mensen die net dakloos zijn geworden is dit een groot probleem. De eerste weken van je dakloosheid zijn cruciaal. In die tijd moet je opgevangen worden en de juiste begeleiding krijgen.

‘We proberen de groep economische daklozen zo snel mogelijk op te pakken en ergens onder te brengen,’ zegt van Koeverden. Dit is noodzakelijk om te voorkomen dat daklozen in een vicieuze cirkel terecht komen: ‘Hoe langer je zonder woning zit, hoe groter de psychische problematiek maar ook de financiële rompslomp wordt. Je raakt niet alleen je huis kwijt, maar ook je adres, waardoor je geen zorgverzekering meer kunt krijgen en je salaris of je uitkering niet meer kan worden uitbetaald.’

‘In het begin kan je nog een verschil maken en iemand er weer bovenop krijgen,' benadrukt Van Koeverden. ‘Je moet dus zorgen dat mensen niet op straat terechtkomen. Ga maar eens drie nachten op straat slapen. Je krijgt er geen moment rust, waardoor mensen gaan drinken en drugs gaan gebruiken. Zo glijden mensen af naar zwaardere problemen zoals GGZ- en verslavingsproblematiek. Als je dat wil voorkomen, dan moeten ze worden opgevangen en uitzicht hebben op een woning.’

En dat is precies waar de schoen wringt, bevestigen beide hulpverleners. Er zijn te weinig opvanglocaties, er zijn te weinig betaalbare woningen en er is te weinig hulpverlening.

Hoe komt dit? ‘De ketens beginnen vast te lopen,’ meent Dennis Lahey. ‘Toen twintig jaar geleden dakloosheid in de grote steden een zichtbaar probleem was, is er een plan van aanpak opgesteld. Die was erop gericht daklozen van straat te halen en in een traject te plaatsen, zodat ze uiteindelijk zouden doorstromen naar een sociale huurwoning.'

‘Het probleem is echter dat er geen doorstroom plaatsvindt omdat sociale huurwoningen in grote getalen zijn verkocht onder druk van marktwerking, waardoor er nu een groot tekort is aan woonruimte. Dakloosheid is dus in eerste instantie een huisvestingsprobleem,' aldus Lahey. ‘Daarnaast,' zegt hij, 'is er een chronisch tekort aan opvang. Het is een wijdverspreid misverstand dat daklozen altijd ergens binnen kunnen slapen.’ 

Ook Van Koeverden onderstreept dit probleem. ‘Wil je een oplossing vinden voor de daklozen in deze stad? Dan is de basis: opvang, een dak boven het hoofd, een goede maaltijd en de juiste begeleiding op weg naar een woning. Het probleem is alleen dat je in Amsterdam zestien jaar op de wachtlijst voor een sociale huurwoning staat. Zelfs als je genoeg geld hebt om een particuliere woning te betalen, is het lastig. Vind er maar eens één, de markt zit helemaal op slot.’ 

Naast het probleem van huisvesting en opvang zijn er ook nog de lange wachtrijen voor de zorg en juiste begeleiding. Lahey legt uit: 'als je dakloos raakt moet je eerst door een screening die bepaalt welke zorg je nodig hebt. De wachtlijst daarvoor is ruim zeven maanden. Terwijl de eerste weken van je dakloosheid zo cruciaal zijn. Bij die screening wordt bepaald of je een ‘zelfredzame economisch dakloze’ bent of een ‘niet-zelfredzame dakloze’ met een zorgvraag. Zelfredzame daklozen komen niet in aanmerking voor een traject dus die mogen het eigenlijk zelf uitzoeken. Mocht je als niet-zelfredzame dakloze worden aangemerkt, met een zorgvraag, dan kom je na de screening op weer een níeuwe wachtlijst, van twee jaar.' 

De ketens zitten dus helemaal vast, en de coronaregels maken het ingewikkelder, waardoor het aantal daklozen maar blijft stijgen. De MDHG waarschuwt in een persbericht voor ‘on-Nederlandse omstandigheden’ als deze problemen niet serieus worden aangepakt. Maar hoe?

Van Koeverden: ‘Ik zou ervoor pleiten dat de mensen die nu weer op straat staan, maar ook alle economische daklozen die er nog aankomen in ieder geval een opvangplek krijgen. We hebben in Amsterdam duizenden hotelkamers: bouw die hotelkamers om. Dan maar minder toeristen. Bouw leegstaande kantoorpanden om, zet containergebouwen neer op plekken waar nu niets wordt gedaan of waar bouwprojecten worden uitgesteld. Zorg dat deze mensen van de straat worden gehaald en tot rust kunnen komen. Je kunt niet vanuit een auto, een plekje onder de brug of een kapotte woonboot nadenken over welke stappen je moet zetten om er bovenop te komen. Je bent dan te druk met overleven.’

Van Koeverden vervolgt: ‘Daarnaast moet er echt werk gemaakt worden van goede en betaalbare huisvesting. Het is de enige manier om de ernst van de problematiek en de kosten voor de samenleving vóór te zijn.’

Lahey beaamt dit: ‘Als je dakloos raakt, moet je direct een slaapplek krijgen. En een hulpverlener toegewezen krijgen die je helpt met je problemen die je zelf niet kunt oplossen, zodat je zo snel mogelijk weer zelfstandig kunt gaan wonen. Wat doe je als een vriend dakloos wordt? Dan vang je hem op, luister je naar zijn of haar verhaal en help je diegene weer op eigen benen te staan. Dat zouden we met iedereen moeten doen. Doen we dat niet, dan heeft dat als gevolg dat mensen afglijden en op straat blijven hangen waardoor dakloosheid weer net zo’n groot probleem wordt als twintig jaar geleden.’ 

Maar is dit wel te realiseren in een overvolle stad waar grondprijzen onbetaalbaar zijn geworden? 

Van Koeverden: ‘Het gaat om de menswaardigheid van je stad en van je land. En dat is niet in geld uit te drukken. Ons hele sociale domein is daarop gebouwd. Iedereen moet in Nederland een basis bestaansrecht hebben, en dat is nu niet het geval.'