Altijd en overal online. Dat klinkt mooi, maar heeft een keerzijde. Verlies van privacy, gebrek aan concentratie, minder oogcontact en zelfs fysieke klachten door allergie voor digitale signalen. Naarmate de digitale netwerken oprukken, zijn er steeds minder plekken waar je echt alleen kunt zijn. Offline zijn wordt een luxe. Waar kan dat nog? Voor wie ernaar verlangt af en toe te ontsnappen aan smartphone- en wifi-signalen introduceert de VPRO op 3 mei de internationale White Spots App.

We zijn tot in de slaapkamer verbonden met het internet. Het is de ambitie van bedrijven als Google en Facebook om de hele wereld te verbinden, zodat we altijd en overal online zijn. In Sri Lanka laat Google deze maand luchtballonnen op, die de eilandstaat van gratis wifi voorzien. Op de grond communiceren steeds meer apparaten met elkaar via het Internet-of-Things. We worden ‘glazen burgers’ in een doorzichtig huis, levenslang aan een draadloos infuus en via smartphones permanent te volgen. Wat betekent die verschuiving naar honderd procent digitale dekking van de hele planeet?

Een kleine maar groeiende groep mensen neemt afscheid van het altijd verbonden zijn en onderzoekt manieren om zelf de regie te behouden. Wat kunnen we van hen leren over leven in de digitale tijd?

Wie behoefte heeft aan signaalvrije plekken, kan met de White Spots App afreizen naar de offline wereld. De app (design: Richard Vijgen) combineert datasets van alle mobiele telefoonnetwerken wereldwijd in één nieuwe wereldkaart. De netwerk scanner visualiseert de onzichtbare electromagnetische wolk en biedt een uitweg ‘van de hotspots naar de white spots’. De routeplanner wijst de weg naar de dichtstbijzijnde plek zonder mobiel bereik of internet. Daarnaast kan de gebruiker het leven offline verkennen in 2 Virtual Reality (VR) verhalen, 4 fotoreportages en 22 korte video’s.

In de bijbehorende uitzending Offline als luxe van VPRO Tegenlicht (uitzending: 8 mei) reist documentairemaker Bregtje van der Haak aan de hand van deze app langs mensen die zelf de regie willen houden over hun contact met smartphone- en wifisignalen en waar nodig beperken. Filosoof Koert van Mensvoort ziet een toekomst met wifi-loze zones als ‘de nieuwe naaktstranden’. In Brazilië is een biermerk dat adverteert met een bier-cooler die het signaal van smartphones blokkeert. Hoogleraar Sherry Turkle pleit voor ‘heilige plekken’ zonder wifi en 3G/ 4G om oogcontact weer een kans te geven. We kunnen in dit opzicht ook iets leren van de Amish, een christelijke gemeenschap in Indiana (VS) die nieuwe technologie alleen toelaat na rijp beraad en altijd aanpast aan de eigen waarden.

Het wereldomspannende digitale netwerk heeft ook gevolgen voor de democratie en de rechtsstaat. Bestuurskundige Paul Frissen pleit voor het ‘recht op duisternis’ in een wereld waarin alles transparant wordt en algoritmes onze gedachten kunnen lezen. Voor Evgeny Morozov is de grote vraag hoe we zeggenschap krijgen over onze data en de digitale infrastructuur. Kunnen wij de netwerken naar onze hand zetten of gaan zij op de loop met ons?