Terwijl Nederland wanhopig op zoek is naar zijn wortels en zijn bronnen, worden hele woonwijken tegen de vlakte gegooid en grondig geherstructureerd. Binnen enkele decennia zal iedere tastbare herinnering aan hoe het in die wijken vroeger was, zijn weggevaagd. Vooral de woningbouw uit de periode van de wederopbouw moet het ontgelden. De slopers van nu waren de bouwers van toen: de woningcorporaties. Honderd jaar geleden opgericht om de armen te huisvesten, staan zij nu als verzelfstandigde marktpartij vooraan bij wat zij als hun nieuwe historische missie beschouwen: Nederland bouwrijp te maken voor de woonwensen van de toekomst.

Een dergelijke herstructurering is ook gaande in de wijk Boschveld, een vriendelijke, ruim opgezette, overwegend laaggebouwde naoorlogse volkswijk vlakbij het centrum van ’s Hertogenbosch. Een achterstandswijk kun je het nauwelijks noemen. Tegenover onmiskenbare stedelijke problemen staan zeldzaam wordende sociale cohesie en saamhorigheid. Lopend door de wijk komt ook geen seconde de gedachte aan sloop in je op. Eerder het alternatief van renovatie, woning- en wijkverbetering.

Maar de gemeente Den Bosch en de drie woningcorporaties die de eigenaren van de huizen zijn, hebben de afgelopen vijf jaar nu juist gewerkt aan een “Masterplan” om vrijwel de gehele wijk plat te gooien en twee en een half keer zoveel woningen terug bouwen (‘verdichting’), wat onder meer tot gevolg heeft dat de wijk totaal van karakter zal veranderen.

Waarom kiezen woningcorporaties voor een paardenmiddel als grootschalige sloop van sociale huurwoningen? Uit onderzoek (prof. André Thomsen, Bouwkunde Delft), blijkt de kwaliteit van de woningen er zelden mee te maken te hebben. Dikwijls zijn er andere motieven in het spel, zoals stedenbouwkundige ambities en dure grond.

Toch zijn de in Boschveld actieve corporaties idealistische volkshuisvesters gebleven. Zij geloven werkelijk dat zij door deze volkswijk integraal op de schop te nemen, hun kerntaak het beste kunnen dienen. Volgens het Masterplan Boschveld zullen immers evenveel sociale woningen worden teruggebouwd als er gesloopt gaan worden. Als tegenprestatie moeten de corporaties een veelvoud aan dure huur- en koopwoningen realiseren. Het ei van Columbus, zeggen de corporaties.

Maar het zou wel eens een hoge prijs kunnen zijn om als corporatie aan de kerntaak –goedkope huurwoningen– te voldoen. Want dat die nieuw te bouwen sociale huurwoningen bewoond zullen worden door de huidige bevolking van Boschveld, gelooft vrijwel niemand onder deze huurders. Toezeggingen over beschikbaarheid en betaalbaarheid worden gewantrouwd; ervaringen met herstructureringsgebieden elders wijzen onveranderlijk op ontwrichting van de bestaande leefgemeenschap. Kunnen de corporaties in het krachtenveld van de commerciële woningmarkt hun sociale doelstelling wel overeind houden?

Een ander scenario dat vaak optreedt in herstructureringsgebieden is dat er juist niets gebeurt. Prof. Thomsen noemt dat “Planners Blight”, plannenmakersziekte, waarbij procedures worden onderschat, de planvorming nog niet is afgerond, financiële ramingen hoger uit vallen dan verwacht, of het draagvlak in de lokale politiek ontbreekt omdat de bewonersparticipatie te kort schiet. Dat alles lijkt in Boschveld aan de hand te zijn, waar bewoners van de corporaties al een sloopaanzegging in de bus gekregen hebben, maar B&W aarzelen het plan bij de gemeenteraad in te dienen en inmiddels werken aan weer een andere variant van het Masterplan, de zoveelste. Van bouwactiviteiten zal voorlopig geen sprake zijn. Boschveld lijkt een treurig voorbeeld te worden van de stagnatie waar het volkshuisvestingsbeleid op tal van plaatsen mee te kampen heeft.

Tegenlicht volgt de woningcorporatie SSW (Stichting Sociale Woningbouw), initiatiefnemer van het ‘Masterplan Boschveld’, in haar keuzen en afwegingen, de eigen geschiedenis van verzelfstandiging en fusie, de invloed van het grootschalige marktdenken op haar maatschappelijke kerntaak, en de dilemma’s van sloop en sociale ontwrichting.

Regie: Rudi Boon
Research: Henneke Hagen
Eindredactie: Doke Romeijn, Frank Wiering