Het Spoor Terug / OVT
De Kinderen van de KW3, 3 en 4: tot de Japanse capitulatie in 1945
Op 27 november 1860 werd de eerste steen gelegd van het Koning Willem III-gymnasium in Batavia. Aanvankelijk is de school alleen bestemd voor kinderen van Hollandse ambtenaren, maar later dringen ook niet-Hollandse kinderen tot de schoolbanken van de KWIII-HBS door.
Deze serie gaat over de leerlingen die tot het sluiten van de school in 1942 op de KW-3 zaten, Hollandse kinderen, ook toen nog in de meerderheid, maar ook Indo's, Chinezen, Arabieren en natuurlijk de Indonesiërs, elk met hun eigen geschiedenis en cultuur, hun eigen verleden en toekomst. Tot 1942 zaten ze samen in de schoolbanken, maar daarna ging ieders leven een geheel eigen, vaak tegengestelde kant op. Zoals de Hollandse jongens, die na de oorlog naar Indië werden gestuurd om te vechten tegen hun Indonesische oud-klasgenoten, die streden voor hun eigen onafhankelijkheid.
Deze aflevering gaat over de jaren veertig tot aan de Japanse capitulatie in augustus 1945.
Samenstelling en regie Marnix Koolhaas, redactie Tanneke de Groot.
Aan het woord o.a.:
- Leo Biegel.
- Mieke Supari.
- Mien Wiranatakoesoema
- Soenar Soeraputra
- Joop Kandou
- Jan de Jonge, zoon van een Hollandse KNIL-officier
- Oebie Koot
- Tira Djajadinigrat, dochter van de eerste Indonesische leerling van de KW3.
- Harun al Rasjid Zain
- Rie Kaldenbach
- Moetirah Soemitro
- Idham
- Soebardi Soeria Atmadja
- Oetarjo
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief
Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties
Synopsis
Deel 3: (50 minuten)
augustus 1945 tot januari 1946:
Na de capitulatie van Japan breekt de meest chaotische periode aan uit de koloniale geschiedenis, bekend als de Bersiap-tijd. De Indonesiërs roepen hun eigen onafhankelijkheid uit, die door Nederland niet geaccepteerd wordt. Koningin Wilhelmina heeft in haar 7 december toespraak (1942) gerefereerd aan een vorm van zelfstandigheid, maar niemand weet precies hoe dat eruit gaat zien. Veel van de Indonesische oud-leerlingen van de KW-III nemen vooraanstaande posities in binnen de door Sukarno en Hatta geproclameerde Republiek. Indonesische bendes reageren hun woede af op de uit kampen vrijgekomen Nederlanders. Er vinden moordpartijen plaats, en de Japanners moeten er zelfs aan te pas komen om de voormalig geïnterneerden te beschermen. Indonesische oud-KW-III-ers komen er aan te pas om hun blanke ex-klasgenoten te beschermen tegen de bendes. In totaal nieuwe verhoudingen zien ze elkaar voor het eerst weer terug. De Indo's hebben het bijna net zo moeilijk als de blanke Hollanders: door de meeste Indonesiërs worden ze als oud-handlangers van de Hollanders evenzeer gehaat.
Ook de Chinezen hebben het moeilijk. Hun bezittingen en plantages zijn vaak door de Republikeinen bezet, en die laten de voormalige eigenaren niet meer toe. De Chinezen zijn evenmin geliefd bij de Indonesiërs: er vinden ook tegen hen 'pogroms' plaats. Uiteindelijk moeten er Britse troepen (veelal Gurka's uit India) aan te pas komen om de Hollanders veilig te kunnen repatriëren. Sommigen van hen nemen direct dienst in het KNIL, dat op de Filipijnen heropgericht wordt. De oude eenheid, die de KW-III ooit vormde, raakt nu definitief verbroken.
Korte beschrijving:
00:01:00 Aankondiging programma door omroeper. Tune. Inleiding aflevering 3 door presentator(AB). Hij leest een fragment voor van het schoolreglement.
00:04:24 Verslaggever(TdG) bezoekt de oude school met een Indonesische oud-leerlinge die herinneringen ophaalt aan haar schooltijd. Tussentekst pres.
00:10:16 Een Nederlandse oud-leerling vertelt in een vraaggesprek met interviewer(TdG) over het bezoek dat NSB-leider Mussert in 1935 bracht aan Nederlands Indie. Tussentekst pres.
00:12:20 Historisch geluidsfragment. Tussentekst pres.
00:14:56 Vraaggesprek met een Indonesische oud-leerlinge over de reactie in Nederlands Indie op de capitulatie van Nederland in 1940. Tussentekst pres.
00:17:32 Vraaggesprekken met Indonesische en Nederlandse oud-leerlingen over de veranderingen die plaatsvonden in Nederlands Indië n.a.v. de Duitse bezetting van Nederland. Tussentekst pres.
00:22:05 Historisch geluidsfragment.
00:24:33 Tussentekst pres. Vraaggesprek met een Indo oud-leerling over het opkomende nationalisme in de samenleving, waarvan op de KW III-HBS weinig te merken was. Tussentekst pres.
00:27:43 Vraaggesprek met een oud-leerling over de invoering van de dienstplicht voor Nederlanders en gelijkgestelde Indo-Europeanen.
00:29:06 Tussentekst pres. Historisch geluidsfragment.
00:31:44 Vraaggesprek met een Indonesische oud-leerling over de angst bij Nederlanders voor een Indonesische machtsoverwicht bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Muziekfragment.
Tussentekst pres.
00:34:50 Historisch geluidsfragment. Tussentekst pres.
00:37:35 Vraaggesprek met twee oud-leerlingen en KNIL-militairen over hun strijd tegen de Japanse bezetters in 1942 en de slechte organisatie van de KNIL-militairen: "Dat was gewoon veredelde
padvinderij." Tussentekst pres.
00:43:48 Vraaggesprek met een oud-Indonesische leerlinge over de capitulatie en de nederlaag van het KNIL.
00:47:2 Historisch geluidsfragment. Tussentekst pres.
00:52:55 Afkondiging pres.
00:54:04 Einde.
Synopsis
Deel 4: (50 minuten)
januari 1946 tot december 1949.
Nederlandse militairen komen naar Indië om daar de orde te herstellen. De Indonesiërs beschouwen hen als kolonialen, die de vooroorlogse situatie willen herstellen. Oud-KW-III-ers nemen deel aan de onderhandelingen met Nederland om tot een souvereiniteitsoverdracht te komen. Dankzij hun opleiding en dankzij hun kennis van de Hollandse taal en koloniale structuur, zijn ze ideale vertegenwoordigers voor de Republiek. Eigenlijk kun je stellen, dat de hele intellectuele top van de Republiek bestaat uit oud-HBS-ers. Het is niet overdreven te stellen dat Koning Willem III met de oprichting van de HBS in 1860 de basis heeft gelegd voor het zelfbewustzijn van de Indonesiërs na 1946.
Als de onderhandelingen mislukken, en Nederland besluit tot 'politionele acties', komen de oud-leerlingen zelfs direct tegenover elkaar te staan. Hollandse oud-KW-III-ers (maar ook een enkele Indonesiche!) bij het KNIL of als dienstplichtig militair, Indonesische bij het Republikeinse leger. Jongeren die vijf jaar eerder nog samen in een voetbalteam speelden, staan elkaar nu met wapens naar het leven.
Na de definitieve souvereiniteitsoverdracht in 1949 en de spoedig daaropvolgende mislukking van het federatieve model moet iedereen kiezen: Indonesiër worden of Nederlander. De blanke oud-leerlingen hoeven niet te kiezen. Zij zitten, voor zover ze de kampen en de Bersiap hebben overleefd, meestal al veilig in het hen onbekende moederland. Degenen die in het KNIL of als dienstplichtig militair naar Indië zijn teruggekeerd, gaan uiteraard opnieuw terug naar Nederland. Voor Indo's en Chinezen is de keuze moeilijker. Van de Indo's gaan de meesten naar Nederland, de Chinezen proberen te blijven. Maar ook zij verliezen hun oude bevoorrechte status. Enkelen besluiten om als 'spijtoptanten' na enige tijd toch naar Nederland te gaan. Daar vindt een hereniging plaats met hun oude klasgenoten.
Indonesië is vrij, Koning Willem III bestaat niet meer. Maar als 'KW-III' blijft de school bestaan, en als de tijd de wonden heelt, worden op persoonlijk niveau de oude contacten weer hersteld. Er vinden reünies plaats: Nu als gelijkwaardige burgers, die allemaal verklaren veel te danken te hebben aan de school die hen gevormd heeft.
Diezelfde vorming heeft hen bovendien geschoold aangaande begrippen als 'onafhankelijkheid', 'vrijheid' en 'mensenrechten'. Velen herkennen deze begrippen niet of nauwelijks meer in het huidige Indonesische staatsbestel. Tot slot van deze serie willen we de visie van de Indonesische oud-leerlingen op de ontwikkeling van hun eigen land laten weergegeven. In hoeverre is de oude koloniale machtsstructuur opnieuw doorgedrongen in de Indonesische politiek? Is een tweede revolutie nodig om definitief met het koloniale verleden af te rekenen?
Korte beschrijving:
00:54:00 Aankondiging programma door omroeper. Tune. Inleiding aflevering 4 door presentator Kiki Amsberg.
00:58:07 Vraaggesprekken interviewer met Indonesische en Nederlandse oud-leerlingen over het opkomende nationalisme tijdens de Japanse bezetting en de positie van het Indonesische huishoudelijke personeel van de Nederlandse kolonisten. Tussentekst pres.
01:06:45 Vraaggesprekken met oud-leerlingen over de inschrijving van blanken en Indo's in de interneringskampen. Tussentekst pres.
01:12:09 Historisch geluidsfragment. Tussentekst pres.
01:15:43 Vraaggesprekken met oud-leerlingen over de angst onder de blanken voor Indonesische onafhankelijkheid en het verdwijnen van Nederlanders uit het maatschappelijke leven. Tussentekst pres.
01:20:52 Vraaggesprekken met een Indonesische oud-leerling en een Indonesische lerares over de impopulaire maatregelen van de Japanse bezetter, de vervanging van Nederlandse door Indonesische leraren en het opkomende nationalisme op de school.
Tussentekst pres. Muziekfragment.
01:27:44 Vraaggesprekken met een oud-leerling en een oud-kampbewoner over het groeiend culturele bewustzijn van de Indonesiers. Tussentekst pres.
01:31:10 Historisch geluidsfragment. Tussentekst pres.
01:32:56 Vraaggesprekken met Indonesische oud-leerlingen over de impopulaire maatregelen van de Japanse bezetter. Tussentekst pres. Muziekfragment.
01:48:35 Afkondiging pres.
01:50:00 Einde.