Op een ochtend in 1985 wordt een Nederlander gearresteerd in Zuid-Afrika. Het blijkt te gaan om de antropoloog Klaas de Jonge. Voor de buitenwereld lijken hij en zijn vrouw Hélène Passtoors een gewoon stel met kinderen, wonend en werkend in Mozambique. In werkelijkheid opereren ze voor de militaire tak van het ANC, de strijdbeweging tegen het Zuid-Afrikaanse Apartheidsregime, waarbij geweld niet wordt geschuwd. Als witte Europese buitenlanders in Afrika lukt het Klaas en Hélène om pamfletten, geld maar ook explosieven en wapens de grens over te smokkelen.

Hoe moet je Klaas zijn gewelddadige activisme plaatsen? En wat dreef hem om zo ver te gaan voor zijn idealen? Die vragen intrigeerden Volkskrant-journalist Jenne Jan Holtland. Hij schreef er De koerier van Maputo over. Jenne Jan Holtland en Klaas de Jonge zijn te gast.

Een statig portret van een zwarte man in wit tropenpak, een eeuw geleden gefotografeerd in het New Yorkse Harlem. De foto vormde het enige wat filmmaker Sherman De Jesus met zijn grootvader Juan De Jesus verbond. Het portret maakte hem nieuwsgierig: naar zijn grootvader, maar ook naar het Harlem waar hij in had rondgelopen, in de tijd van de Harlem Renaissance. In die periode vormde de wijk het culturele centrum van zwart Amerika. Sherman de Jesus reisde zijn grootvader achterna naar New York, en maakte daar de documentaire The Photograph, die  vanaf 14 oktober in de bioscopen draait. Sherman De Jesus is te gast.

Dorplein, het dorp van de uitzendlocatie, heette bij het ontstaan eind 19e eeuw oorspronkelijk Place de Dor, vernoemd naar de twee Waalse broers Dor. Zij stampten het dorp uit de grond om de arbeiders voor hun zinkfabriek te kunnen huisvesten. Het hele dorp lag op het privéterrein van de broers en was eigenlijk een soort ministaatje, waar alles en iedereen aan de fabriek toebehoorde tot aan de pastoor en de veldwachter aan toe. Zelfs de plaatselijke gevangenis was in handen van het bedrijf.

En Dorplein was niet het enige fabrieksdorp: er ontstonden er heel veel in die tijd, zoals Philipsdorp en Batadorp, ook in Brabant en het Agnetapark bij de gistfabriek in Delft. Een gesprek met Jac Duis, kenner van de geschiedenis van Dorplein en historicus Erik Nijhof, gespecialiseerd in industrieel erfgoed.

Eenmaal uit het paradijs verdreven zat er voor de mensheid niets anders op dan 'in het zweet des aanschijns' haar brood te verdienen. Eerst jager-verzamelaar dan boer dan arbeider en tenslotte kantoorklerk. Daar komt de historie van de arbeidende mens op neer. Historicus Jan Lucassen beschreef onze arbeidslust in De wereld aan het werk en is te gast.

Wanneer haar opa in Boedapest overlijdt, reist journalist Annabell Van den Berghe erheen, om zijn begrafenis te regelen. Geen van zijn dochters wil die taak op zich nemen. Kleindochter Annabell moet in een stad waar ze niets verstaat van alles doen om het leven van haar opa af te sluiten. En ze gaat op onderzoek uit: wie was deze man?

Langzaam maar zeker blijkt van het beeld van een dappere vrijheidsstrijder dat haar opa van zichzelf neerzette, niet zo veel over. Met de Vlaamse Annabell Van den Berghe praten we over het boek dat ze schreef: De man die niemand kon begraven.

Deze spannende titel hoort bij een tentoonstelling die op dit moment in Maastricht te zien is bij Bureau Europa en die gaat over de geschiedenis van de zinkindustrie. Hoewel die industrie is ontstaan in het gebied vlak onder Maastricht, rond het drielandenpunt, speelt een belangrijk deel van het verhaal van de tentoonstelling zich ook af in Parijs, waar halverwege de 18e eeuw bijna alle daken van geheel zinken dakbedekking werden voor zien.

Hoe dat gegaan is, en wat macht en wellust daarmee te maken hebben, krijgen we te horen van historica Floor van Spaendonck, directeur van Bureau Europa.

De column is deze week van John Jansen van Galen.

In de aanloop naar de uitreiking van de Libris Geschiedenis Prijs 2021 op 31 oktober, bespreekt een van onze boekrecensenten elke week een kanshebber op de prijs.

Deze week werpt Wim Berkelaar een blik op Revolusi. Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld van David Van Reybrouck.