De Nederlands-Braziliaanse kunstenaar Rafaël Rozendaal staat bekend om zijn kunstwerken in de vorm van websites. Hij maakt simpele, kleurrijke en interactieve internetpagina's die hij vervolgens vaak naar schilderijen en wandtapijten vertaalt. Maar wie inspireerde zijn unieke werkwijze? Waar kunnen we zijn inzichten aan linken? Kortom: op welke schouders staat Rafaël Rozendaal?

© Robert Rauschenberg Foundation

#1 Erased De Kooning Drawing

Robert Rauschenberg

‘Ik heb altijd al een obsessie met dingen wegdoen. Ik hou niet van spullen en vind het fijn om er weinig te hebben. Maar: als kunstenaar moet je dingen maken. Als je niets maakt, weet niemand wat er in je hoofd zit. Die ideeën moeten op een bepaalde manier naar buiten. Het probleem is alleen dat je ze niet altijd in woorden kunt uitdrukken. Conceptuele kunst is een manier om die ideeën toch een vorm te geven. In dit werk pakt Robert Rauschenberg dat op een heel interessante manier aan. 

Toen Rauschenberg dit werk bedacht, was hij vrij jong en bezig met zijn plek vinden in de kunstscene van New York. Hij kwam met het idee om iets te verwijderen en van die actie zélf een kunstwerk te maken. Hij dacht: de meest essentiële manier van een idee vanuit je hoofd naar buiten brengen is door het te tekenen. 

Het tegenovergestelde daarvan is dan om die tekening weer uit te gummen. Dát moest dus het kunstwerk worden: een uitgegumde tekening. Het probleem was alleen: als hij een tekening van zijn neef of buurman zou weggummen, zou dat niet zoveel impact hebben. Daarom klopte hij aan bij Willem de Kooning, die al een grote naam was binnen het abstract expressionisme, en vroeg hem om een tekening. Sociale verhoudingen spelen dus ook een rol in dit kunstwerk; je hebt te maken met status en autoriteit. De Kooning had in eerste instantie zijn twijfels bij Rauschenbergs idee, maar zei uiteindelijk: ‘‘Nou, dan geef ik je een tekening die héél moeilijk is uit te gummen.’’ Het kostte Rauschenberg uiteindelijk een maand, wat het werk nog veel meer betekenis geeft.

Ik hou heel erg van simpele, fundamentele ideeën die toch veel gevolgen hebben. Ideeën die logisch lijken, maar wanneer je erover nadenkt, eigenlijk uit heel veel stappen bestaan. Dit werk is daar een perfect voorbeeld van.’ 

#2 Wheel of Time

Werner Herzog

‘Er zitten heel veel ideeën in de oosterse manier van leven die in de conceptuele kunst terecht zijn gekomen. Als je bijvoorbeeld kijkt naar Bauhaus of minimal art, zie je ideeën die in het zenboeddhisme al honderden jaren een rol spelen. We denken vaak aan De Stijl of Malevich als grondleggers van abstracte kunst, maar er zijn in niet-westerse samenlevingen al veel eerdere gebaren die daarmee te maken hebben. Alleen zijn die vaak gelinkt aan spiritualiteit, religie of autoriteit en minder aan kunst. 

Dat geldt ook voor het werk dat de monniken in deze scène uit Herzorgs Wheel of Time maken. Het is een heel arbeidsintensieve onderneming waarbij veel mensen heel lang werken aan een beeld. Aan de hand van instructies maken ze ingewikkelde schema’s van gekleurd zand. Zodra het af is, vegen ze het op een rituele manier uit. Het is eigenlijk hetzelfde als bij Rauschenberg: hoe moeilijker het voortraject, hoe indrukwekkender het resultaat. 

Wat interessant is, is dat ik het beeld zelf heel erg verrassend en mooi vind. Ik kijk er heel graag naar. Het is een hele speelse, levendige compositie; een beetje op de grens van abstract en figuratief. Hoewel er een heel strenge kant aan het ritueel zit, is er ook heel veel vreugde. Conceptuele kunst kan vaak heel droog zijn en misschien iets te weinig visueel spel hebben, maar hier is het juist wél heel levendig. Daardoor doet het nóg meer pijn als je het verwijdert. Je moet leren om het los te laten.’ 

#3 Cut Piece

Yoko Ono

'In dit performancewerk heeft Yoko Ono een jurk aan en nodigt ze iedereen in het publiek uit om een stukje van haar jurk af te knippen, totdat ze helemaal naakt is. Ik was bij een performance van haar in Parijs. Daar was ze al zeker 75, wat het nog extra kwetsbaar maakte. Ik vond het heel indrukwekkend dat ze het publiek zo dicht bij zich liet komen met een schaar, waarmee je toch echt wel gewond kan raken. Geen bodyguards, geen beveiligers, iedereen kon bij haar komen. Je moet dus veel vertrouwen hebben in de goede wil van de mens. Daar komt nog bij dat ze ook een zeer invloedrijk persoon is; haar man is nota bene doodgeschoten door een gestoorde fan. Die tegenstelling van het risico en het vertrouwen vond ik het interessantst aan dit werk.'