Opera kijken met Lisenka Heijboer

‘Ik vroeg aan vrienden uit de operawereld naar fragmenten die belangrijk voor ze waren. Bijna iedereen noemde deze aria uit Verdi's Aida, gezongen door Leontyne Price.

Price was een ongekend talent. Ze werd geboren in de VS in 1927 en begon haar lange carièrre in een gesegregeerd Amerika. De opera was een witte wereld, waarin het niet vanzelfsprekend was dat een zwarte vrouw grote rollen zong. In dit fragment zien we de laatste keer dat Price optrad in de Metropolitan Opera in New York, in 1985, nadat ze had besloten haar theatercarrière te beëindigen. 

'Met dit fragment wil ik laten zien hoe opera toegang kan verschaffen tot de afgrond in de mens. Doctor Atomic van John Adams gaat over Robert Oppenheimer, de uitvinder van de atoombom. In deze aria beweegt bariton Gerald Finley als Oppenheimer zich naar de atoombom toe, die verscholen is achter een gordijn. ‘Batter my heart’, val mijn hart aan, zingt hij onderweg. Hij heeft het tegen God en smeekt hier eigenlijk om een interventie. Hij kan niet meer bij zijn eigen gevoel komen en richt een laatste wanhoopskreet aan iets of iemand om de muur om zijn hart af te breken en hem tegen te houden.

'Dialogues des Carmélites van Francis Poulenc gaat over een groep nonnen in een klooster tijdens de Franse Revolutie. In de laatste scène worden ze vermoord onder de guillotine. In deze productie van Robert Carsen voeren de nonnen een choreografie uit en zingen een ze eindkoor, terwijl steeds weer het geluid van de guillotine klinkt en de nonnen één voor één neervallen.

Prachtig vond ik het, mijn hele gezicht was nat van de tranen. Dit is echt een briljante productie, met 300 figuranten die het decor vormen. Die dreigende massa mensen op de achtergrond vond ik heel indrukwekkend. Het bewijst hoe geschikt opera is om grote verhalen te vertellen. Die enorme context van de Franse Revolutie wordt in deze scène gevangen, maar tegelijk ook een herkenbaar, diep persoonlijk sentiment, waar iedereen iets bij zal voelen: door blijven gaan, zelfs als het al geen zin meer heeft.'

‘Ik vind het heel erg jammer dat ik Lorraine Hunt Lieberson nooit in het echt heb horen zingen, ik vind haar stem namelijk een van de mooiste geluiden op aarde. Dit is officieel geen opera maar een oratorium (officieel niet geschreven voor het theater) gestaged als opera. 

Het personage van Irene zingt op dit moment in het verhaal als reactie op slecht nieuws, en toch voelt dit ook als een viering. Het is alsof ze alle schoonheid in de wereld verzamelt om het leven aan te kunnen. Het is prachtig hoe kwetsbaar ze durft te zijn: die zachte stem en die handen voor het gezicht. Het is een heel gewaagde regiekeuze om iemand op wie de volledige aandacht gevestigd is zo ingetogen neer te zetten, maar het past perfect. En dan dat koor dat meedeint met haar bewegingen. Het wordt echt een soort helend ritueel.

Ik ben regieassistent geweest bij de herneming van Tristan und Isolde door Pierre Audi. Het was voor mij heel bijzonder om erbij te mogen zijn. Dat gevoel had ik vooral bij dit laatste stuk, een legendarische aria die niet veel mensen kunnen zingen. Isolde zingt hier over of tegen het dode lichaam van haar geliefde Tristan. Het prachtige vind ik dat ze niet huilt over een lijk in haar armen, ze zingt over hoe hij praat en glimlacht, alsof de tijd even niet meer bestaat. 

Er is nog maar één licht achter haar en we zien alleen haar silhouet. Er is hier eigenlijk geen personage meer, maar alleen nog maar een schaduw. We weten niet of ze zelf nog leeft, het geheel is nauwelijks tastbaar meer, we zijn voorbij het hier en nu. Binnen in ons allemaal vinden dit soort momenten plaats, maar hoe laat je dat zien? Dat kan eigenlijk niet, maar voor mij komt dit heel dichtbij.