Online struinen door het oeuvre van Van Gogh

1.098 werken van Nederlands bekendste kunstenaar zijn tegenwoordig vastgelegd in een uitgebreide openbare online index: vangoghworldwide.org. Je kunt er grasduinen door Van Goghs werk en specifiek zoeken op onderwerp, techniek, materiaal of periode. Mondo vroeg vier kunstenaars en een Van Gogh-kenner de index door te struinen. 'Ik ben meteen gaan inzoomen op het blauw van 'De slaapkamer'.'

Van Gogh Worldwide

Van Gogh Worldwide is een samenwerking tussen het Van Gogh Museum, het RKD en het Kröller-Müller Museum. Op de site worden Van Gogh's werken vanuit verschillende musea bij elkaar gebracht. Bij elk kunstwerk staat een overzicht van documentatie als brieven, tentoonstellingsgeschiedenis en publicaties. Het is nu al de meest complete Vincent van Gogh online index ter wereld en vanaf 2021 worden er werken uit buitenlandse musea aan toegevoegd.

Claudy Jongstra

Kunstenaar en textielontwerper. Voor het Vincent van Gogh Huis in Zundert onderzoekt Jongstra de plantaardige pigmenten van de blauwe verf van Van Gogh.

Claudy Jongstra verft haar textielkunstwerken zelf en gebruikt plantaardige pigmenten die ze zelf heeft verbouwd en ontwikkeld. 'Wanneer ik zaai probeer ik de beweging van De zaaier na te doen, want het is best ingewikkeld om het land dekkend te zaaien. De waardering van Van Gogh voor het boerenleven en de seizoenen vind ik mooi.’

De wereldwijde beroemdheid van Van Gogh wijdt ze aan zijn kleurgebruik. 'Van Gogh was een colorist. Ik denk dat de schilderijen van Van Gogh zo geliefd zijn omdat zijn kleuren het tegenovergestelde zijn van uniform. Dat is wat we nodig hebben in een tijd van visuele verarming door eentonige fabrieksverven. Er moet ruimte blijven voor ambacht en improvisatie en we moeten visueel worden geoefend in waarneming. Zijn kleurpalet is betoverend, sterk en verleidend. Het roept nieuwsgierigheid op waarom hij die keuzes heeft gemaakt.'

Ook Van Gogh gebruikte plantaardige pigmenten en daarom zoomde Jongstra meteen in op het blauw in het schilderij De slaapkamer. ‘Ik bestudeer de blauwe verf en ben benieuwd welk type blauw het is, welke verhoudingen hij gebruikte. Destijds was kleur afhankelijk van de kwaliteit van de pigmenten en de lijnzaadolie. Indigo uit Friesland is anders dan indigo uit Zeeland. De beste lijnzaadolie kwam uit Nederland omdat we hier een bepaald type molenmaalstenen hadden. Die lijnzaadolie gebruikte Van Gogh en dat is iets om trots op te zijn. Gebiedseigen kwaliteit ervaar je niet meer nu verven eentonig en overal beschikbaar zijn.'

'De zaaier', Arles, 1888

'De slaapkamer', Arles, 1888

Wouter van der Veen

Van Gogh-kenner en directeur van het Institut Van Gogh in Auvers-sur-Oise. Hij ontdekte dit jaar de exacte plek waar van Gogh zijn laatste schilderij 'Boomwortels' schilderde.

‘Ik ben heel erg blij met deze online inventaris want het was altijd een gedoe om een plaatje van een bepaalde tekening op te vragen voor onderzoek. Daarbij kun je nu ook makkelijk de achterkant van een schilderij zien. Dat is een zegen. De etiketten op de achterkant vertellen namelijk veel over de herkomst van het schilderij. Daarbij zijn er ook foto’s met strijklicht die tonen hoe dik de verf is aangebracht.’

‘Het eerste dat ik heb gedaan is opzoeken wat er als allereerste tekening staat genoteerd, want daar verschillen de meningen over. Daarna ben ik gaan dwalen, super leuk om in corona tijd te doen. Je hebt toegang tot echt de allerlaatste reproducties en je kunt flink uitvergroten. Grote plus: de tekeningen. Die worden zeer zelden vertoond omdat ze lichtgevoelig zijn. Nu kun je bijna de vezels van het papier zien. Ik vind zijn tekeningen interessant want voor hij ging schilderen, was Van Gogh was tekenaar.’

'Boomwortels', Auvers-sur-Oise, 1890

Gershwin Bonevacia

Dichter, schrijver en filosoof. Hij brengt als 'Beeldbreker' van het Van Gogh Museum jongeren in contact met Van Gogh en bestudeert Van Gogh met een kritische blik.

Het eerste dat Gershwin Bonevacia opvalt is de hoeveelheid werk dat Van Gogh in een vrij korte tijd heeft gemaakt. 'Als je zo door zijn werk scrolt zie je dat de periode waarin hij kunst heeft gemaakt grofweg neerkomt op tien, twaalf jaar. Hij was een laatbloeier en overleed op jonge leeftijd. Dat maakt het extra indrukwekkend. Toen ik vervolgens op ‘tekeningen’ klikte werd ik verrast door de verschillende soorten tekeningen.’

‘Naast tekeningen met thema's als het boerenleven en landschappen, stuitte ik bijvoorbeeld op meerdere tekeningen genaamd ‘Venus’. Wat ik vooral tof vind om te zien is hoe hij begint met een idee en hoe dat langzamerhand volume krijgt. Je ziet hoe hij verschillende aanzichten uitprobeert, en verschillende tekentechnieken en materialen. Ik denk dan: tekenen is net als schrijven een kwestie van herschrijven.’

‘Zo maak ik ook vaak meerdere versies van hetzelfde gedicht. Ik las eens een citaat van Van Gogh uit 1883: ‘De wortel van alles is teekenen en den tijd daaraan besteed is eigentlijk alles winst'. Dat is zijn filosofie en dat zie je ook terug in deze reeks tekeningen: zijn tijd en aandacht om iets goeds op papier te krijgen.’

'Venus', Parijs 1886

'Venus met hoed', Parijs, 1886

Steven Aalders

Beeldend kunstenaar. Aalders maakte werk geïnspireerd door 'De oogst' van Van Gogh.

Steven Aalders vindt het interessant dat er foto’s van de achterkant van de schilderijen op de site staan. ‘Ik weet dat Van Gogh zijn doeken zelf op het raam spijkerde en die spijkergaatjes kun je nu nog zien. Het zijn er veel want het is bekend dat Van Gogh de doeken eraf haalde, oprolde en naar bijvoorbeeld zijn broer stuurde. Aan de achterkant zie je dat zo’n doek meer is dan alleen een afbeelding, het is als een meubel helemaal in elkaar gezet.’

‘Als je de schilderijen per periode bekijkt, dan zie je zijn ontwikkeling qua kleurgebruik goed. Aan het begin is hij bewust met kleurgebruik bezig en plaatst hij expres complementaire kleuren naast elkaar. Wanneer hij in Frankrijk is, laat hij de werkelijkheid helemaal los en schildert hij rechtstreeks van zijn palet. Hij maakt de zon geler en de velden feloranje.'

'Ik maak abstract werk en Van Gogh is belangrijk geweest voor de omslag naar abstractie in de kunstgeschiedenis. Vormen en kleuren worden een eigen realiteit en zijn geen afbeelding meer van een persoon of voorwerp. Ik vind het mooi hoe hij een eigen werkelijkheid vormt. Ik heb van jongs af aan naar hem gekeken en voel me verwant in de zin dat hij altijd verder wilde. Hij wilde altijd leren en doorstuderen.'

Achterkant van 'De oogst', Arles, 1888

'De oogst', Arles, 1888

Raquel van Haver

Beeldend kunstenaar. Van Gogh inspireert haar door 'zijn geniale observerende ogen'.

‘Ik vind het erg leuk dat je nu de studies van Van Gogh en zijn ‘officiële werken’ bij elkaar kunt zien. Wanneer je Van Goghs werken op periode rangschikt, dan zie je een mooie ontwikkeling door de jaren heen. Super leuk om te zien. Eerst maakt hij schilderijen als De aardappeleters en is alles grof en flink aangezet. Maar vanaf 1886, wanneer hij meer naar het Zuiden gaat, naar België en Frankrijk, lijkt zijn kleurenpalet feller te worden en zie ik meer verfijning in zijn penseeltoets.’

Toch blijft ze erbij dat je de schilderijen het best in het echt kunt zien. Een foto kan volgens haar niet de intensiteit van de kleuren van Van Gogh overbrengen. Maar wat deze online verzameling voor Van Haver toch interessant maakt is het feit dat je nu werken naast elkaar kunt zien die in de fysieke wereld ver uit elkaar liggen, in depots of in verschillende musea.

'Hoofd van een vrouw', Nuenen, 1885

'De berg van Montmartre', Parijs, 1886

Mondo tipt

De Mondo-redactie deelt wekelijks cultuurtips. Nieuwe voorstellingen, boeken, exposities en concerten - alles komt langs. Bekijk het hele overzicht hier.