7x Idfa voor de cultuurliefhebber

Voor iedereen die spijt heeft dat hij twee jaar geleden de fantastische concerttour van David Byrne’s American Utopia heeft gemist, is er nu deze registratie van niemand minder dan filmmaker Spike Lee. Registratie klinkt eigenlijk te oneerbiedig, want deze opname is met zijn schitterende beelden een kunstwerk op zich.

In strakke grijze pakken en op blote voeten dansen Byrne en zijn muzikanten heerlijk vreemde choreografieën tijdens het spelen. Het ene moment buitelen ze over elkaar, dan weer worden ze tot één grijze golfbeweging die hypnotiserend is om naar te kijken. Een concertfilm die net zo’n legendarisch status kan krijgen als de opname van de Talking Heads-tour Stop Making Sense uit 1984. David Byrne's American Utopia is de ultieme troost in deze concertloze tijden.

Deze cultklassier uit 1974 is opnieuw te zien op het Idfa als een van de keuzen van de eregast van dit jaar, regisseur Gianfranco Rosi.

De film gaat over beeldend kunstenaar David Hockney, die in 1973 op de toppen van zijn roem is. Zijn zwembadschilderijen (waarvan A Bigger Splash het beroemdste is geworden) zijn enorm in trek. Maar Hockney zelf is zwaar ongelukkig nadat zijn model en geliefde Peter Schlesinger hem verlaten heeft. Hij sluit zich op in een hotelkamer in New York, waar niemand hem kan vinden. Filmmaker Jack Kazan heeft de gebeurtenissen kort erna laten naspelen door de betrokkenen. Iedereen speelt zichzelf, waardoor de film een spannende mix van feit en fictie is.

Deze collage van interviews en archiefmateriaal geeft een inkijkje in het leven van Frank Zappa. Wat vooral duidelijk wordt, is wat een ongekend getalenteerde en compromisloze muzikant hij was. Alles wat Zappa wilde, was de muziek die in zijn hoofd zat zo goed mogelijk tot leven wekken. Daar moest iedereen en alles voor wijken. Hij gaf niets om het schrijven van een hit en richtte als een van de eerste artiesten ooit zijn eigen label op, om zonder inmenging te kunnen werken. Hij streed onvermoeibaar tegen alles wat hij niet vond kloppen in de muziekindustrie en de politiek.

De documentaire laat zien dat Zappa veeleisend en kil kon zijn tegen zijn steeds wisselende muzikanten, maar ook hoe veel liefde en respect ze nog steeds voor hem koesteren. Een prachtig portret van een unieke man met een uniek geluid. 

Je mogen uiten op een podium is niet overal vanzelfsprekend. In Showgirls of Pakistan volgen we dansers uit de Punjab-provincie in Pakistan, die hun geld verdienen met mujra-shows. De Mujra is een duizenden jaren oude, traditionele dansvorm, die in het huidige Pakistan beschouwd wordt als vulgair. De dansers worden zwart gemaakt in de media, worden bedreigd of zelfs vermoord. In Showgirls of Pakistan vertellen ze hun verhaal, en zien we hoe onverschrokken ze blijven doorgaan. Een inkijk in een duistere wereld vol onderdrukking en geweld, maar ook een ode aan veerkracht en doorzettingsvermogen.   

In Rumba Rules volgen we het Congolese Brigade Sarbati Orchestra, en worden we meegenomen in de bruisende muziekscene van Kinshasa. De kijker is overal bij, van spontane optredens op straat tot het streven naar perfectie in de studio. De rumba die het orkest speelt is een mix van Cubaanse ritmes en Afrikaanse zang en dans. Een vorm die stamt uit de koloniale tijd, toen Congolezen door slavenhandel in Cuba terecht kwamen, en die door deze jonge muzikanten voortgezet en eigen gemaakt wordt. 

Duizend mensen met totaal verschillende achtergronden die samen een haast onmogelijke droom verwezenlijken; het is hét recept voor de ultieme feelgoodfilm. In We are the Thousand volgen we Fabio Zaffagnini, een muziekliefhebber uit het Italiaanse Cesena, die een list bedenkt om zijn favoriete band The Foo Fighters te laten optreden in zijn thuisstad. Zijn idee? Met duizend muzikanten tegelijk een van hun nummers spelen en daarmee frontman Dave Grohl zó wegblazen dat hij niet anders kan dan langskomen.

Wat eerst vooral een logistieke nachtmerrie lijkt, verandert in een ode aan muziek als gemeenschappelijke taal. We are the Thousand laat zien wat er gebeurt als muziek maken puur een gedeelde ervaring wordt, waarin geen ruimte is voor individuele ego’s. Het is heerlijk om de pure gelukzaligheid in de ogen van de muzikanten te zien, of je het resultaat mooi vindt of niet. 

Filmmaker en fotograaf Akram Zaatari deed een vreemde ontdekking in Sharjah, een van de Arabische Emiraten. Hij trof een verlaten dorp aan, dat in 1980 voor een bedoeïenengemeenschap was gebouwd en nu wordt opgeslokt door het woestijnzand. Dit experimentele filmkunstwerk is een spel met beelden en geluiden: hij struint door de verlaten huizen, trekt lijnen in het zand, maakt geluiden met stenen, de wind en in onbruik geraakte stroomkabels. Deze prikkelend en poëtische film is landschapskunst en muziek in één.