Munganyende Hélène Christelle, of Christella voor vrienden, kwam op vijfjarige leeftijd vanuit Rwanda naar Nederland en heeft samen met andere vrouwen van kleur de stichting IAMSHERO (2014-2016) opgericht.

Met IAMSHERO wil Christella jonge vrouwen in Nederland laten zien dat er kansen voor iedereen zijn. Christella is een jonge feminist, die meer aandacht wil voor de praktische kant van het feminisme.

Cevahir Varan en Rowan Blijd, 1 oktober 2016

'Mijn etnische kenmerken werden als onprofessioneel gezien'

Wie is Christelle?
'Ik ben een 23-jarige studente politieke wetenschappen in Brussel. Op zeer jonge leeftijd ben ik samen met mijn ouders als vluchteling uit Rwanda naar Eindhoven gekomen.

'Een jaar voordat de oorlog uitbrak ben ik geboren. Ik herinner me dat ik heel blij was in het asielzoekerscentrum, omdat iedereen samen was. Voor mij blijft het asielzoekerscentrum de ultieme plek voor de multiculturele samenleving, omdat iedereen van verschillende afkomst er te vinden is.

'Buiten het asielzoekerscentrum was het anders, omdat het toch voelde alsof ik het bekeken subject was. Ik was toen het andere ten opzichte van de rest. In die tijd leerde ik het belang van rolmodellen. Mijn lerares had ook een niet-westerse achtergrond en dat zorgde ervoor dat ik haar als rolmodel zag.

'Dat is me echt bij gebleven van de Nederlandse klas. Hoe meer je er anders uitziet, hoe vaker je eraan herinnerd zal worden dat je anders bent. Ik voelde mij zelf niet zozeer niet anders, maar anderen zagen mij als anders.'

Voelde je jezelf toen niet Nederlands?
'Identiteit heeft voor mij een dubbele lading. Enerzijds de identiteit binnen de zwarte gemeenschap en anderzijds binnen de Nederlandse gemeenschap.

'Op de basisschool had ik vlechten, dat was voor velen nieuw. Het andere, in dit geval het haar, werd als publiek bezit gezien omdat het verschilde van de rest. Veel kinderen zaten aan mijn haar. Dat maak ik nu nog steeds mee, bijvoorbeeld in de kroeg. Dat is misschien bedoeld als compliment, maar het is vooral vermoeiend.

'Binnen de zwarte gemeenschap viel je buiten de boot als je kroeshaar had, dat paste niet in het schoonheidsideaal. Achter kroeshaar zit een hele historie: het is altijd al een statement geweest. Rhodes Must Fall is een beweging in Zuid-Afrika, waarbij jonge vrouwen strijden tegen de te hoge toelatingskosten voor de universiteit. Het symbool van die vrouwen is de Afrikaanse tulband, een radicale verandering omdat ze willen laten zien dat vrouwen ook willen participeren in de maatschappij en niet alleen thuis willen zitten. Haardracht is op die manier verbonden aan de identiteit.'

Jij noemt jezelf bicultureel. Kun je dat uitleggen?
'Voor mij is het eigenlijk multicultureel, maar dat woord heeft een negatieve lading meegekregen. Voor mij betekent bicultureel dat ik met verschillende lagen van identiteit ben opgegroeid. Ik heb ook veel tijd in Frankrijk doorgebracht wegens studie en vakantie.

'De Nederlandse identiteit maakt mij heel direct. In Nederland voelde ik me heel erg Afrikaans-Nederlands. Toen ik naar België verhuisde, merkte ik wel dat ik me Nederlands ben gaan voelen. Ik ben daar voor het eerst Hollander genoemd. Voor Belgen ben ik een Hollander. Dat is bijzonder om te horen.' 

Hoe schakel je tussen al de verschillende identiteiten?
'Eigenlijk schakel ik niet, ik leef er continu in. Alleen op momenten waarop mensen de vraag stellen, sta ik er bij stil. Ik schakel mijn andere identiteiten niet uit als ik in Nederland ben. Als ik in Brabant ben, merken mensen dat ik niet Brabants ben van achtergrond. Maar in Amsterdam hoor ik mensen zeggen dat ik een zachte g heb. Voor mij komt het erop neer dat ik open minded ben door de verschillende identiteiten. Dat geldt ook voor andere mensen in Nederland die tweetalig zijn opgegroeid. Het maakt je rijker als persoon als je meerdere culturen kent.'

Je doet ook iets met je identiteit, bijvoorbeeld bij Vileine.
'Ik ben daar begonnen als schrijfster. Het is een feministische gemeenschap waar ik de kans krijg om te schrijven over onderwerpen die ik belangrijk vind. Ik heb veel geschreven over mezelf als zwarte vrouw die tussen twee landen woont.

'We kunnen zeggen dat er een vierde feministische golf aan de gang is. De vierde feministische golf betekent voor mij dat het feminisme bepaalde dingen verkondigt, maar dat het niet helemaal werkt in deze context. Onze culturen verschillen en daaraan merk je dat het feminisme geen kant-en-klare oplossing is. Het is een begin van iets moois.

'Daarom vind ik het belangrijk om platforms als Vileine de ruimte geven, zodat vrouwen met een verschillende achtergrond hun verhaal kunnen vertellen. Het is namelijk belangrijk om te strijden voor de rechten van minderheden. Maar als zwarte vrouw moet ik ook strijden voor mijn eigen rechten. Want je kunt seksistisch bejegend worden door een witte man, maar ook door een zwarte man.

'Dat speelt allemaal mee en daarom is het belangrijk om de stemmen van vrouwen met een verschillende culturele achtergrond te laten gelden. Ik merk aan de vierde golf dat het vrouwen met kleur verbindt en dat witte vrouwen het belang van diversiteit gaan begrijpen.'

Kun je een voorbeeld geven van problemen die vrouwen met een niet-Nederlandse etnische achtergrond ervaren?
'Bij de vrouwen met een verschillende etnische achtergrond is het extra lastig, omdat de individualiteit beperkt is. De redenering is dat ze spreken namens de groep, terwijl dat niet zo is. Ik spreek vanuit mijn eigen ervaring.

'De problemen die ik noem, moeten niet worden gezien als een uitzondering. Ik werkte als jobstudente, had vlechtjes in mijn haren en op mijn werkplek kreeg ik te horen dat ik mijn best moest doen om er minder ‘etnisch’ uit te zien. Mijn etnische kenmerken werden als onprofessioneel gezien.

'Het ironische is dat we dit soort kwesties gaan normaliseren. Het zien van rolmodellen die ons representeren kan een steun in de rug zijn. Als je iemand ziet die eruit ziet als jij, heb je meer de neiging om dat na te streven. Daarom zijn rolmodellen belangrijk, om een positieve stimulans te geven.'
© Rowan Blijd

Doe je zelf ook iets met rolmodellen?
'Ik ben de oprichtster van IAMSHERO, een initiatief voor en door jonge vrouwen met een achtergrond. Bij IAMSHERO werken we met rolmodellen, die peer to peer-gesprekken voeren met jonge vrouwen. We zijn jonge studenten met allerlei verschillende achtergronden. We laten zien dat er kansen zijn voor deze groep jonge vrouwen.

'IAMSHERO is ontstaan vanuit het idee dat we als kinderen zelf de behoefte hadden aan rolmodellen, die hadden wij namelijk gemist. We willen de volgende generatie laten zien dat er wel degelijk kansen zijn voor hen. Specifiek gaan we masterclasses organiseren bij jonge vrouwen met ambities, die we koppelen aan mentoren.

'Rolmodellen zorgen ervoor dat jonge vrouwen zich kunnen identificeren met vrouwen die op hen lijken, omdat ze ook een verschillende etnische achtergrond hebben. Alle politieke partijen zijn het erover eens dat iedereen een waardevolle bijdrage moet leveren aan de samenleving. Maar ze zijn het niet eens over de manier waarop dat moet gebeuren. Ze bieden niet altijd de middelen om dat mogelijk te maken.

'Het is belangrijk om iedereen de gelijkwaardige kans te geven om te kunnen bijdragen aan de maatschappij. En dat willen wij realiseren bij IAMSHERO door trainingen te geven die specifiek gericht zijn op de sectoren waarin jonge vrouwen willen werken.'

Krijg je niet voldoende kansen op school dan?
'Ik vind dat er sprake is van structurele ongelijkheid voor jongeren met een migrantenachtergrond. Ook omdat kinderen met een migrantenachtergrond op vroege leeftijd bezig zijn met hun eigen identiteit. Dat kan een soort knoop leggen in hun ontwikkeling en schoolprestaties. Dat kunnen we in goede banen leiden door goede begeleiding te geven op basisscholen, maar dat gebeurt helaas niet.

'We zijn nu de tijd aan het terugdraaien voor jonge vrouwen met een verschillende achtergrond. We bieden mentorprogramma’s aan. Eigenlijk zou je het probleem in de kern moeten aanpakken: het schoolsysteem. Meertaligheid en anders-zijn wordt niet aangemoedigd in het schoolsysteem. Door in Brussel te wonen, heb ik gezien dat het anders kan. Daarmee zeg ik niet dat het altijd beter is, maar het kan wel degelijk anders.

'Bij IAMSHERO werken we samen met de Rutu Foundation, een organisatie die zich bezighoudt met meertaligheid onder jongeren en het omarmen van de moedertaal. In Nederland hebben we geen adequaat schoolsysteem dat rekening houdt met mensen die een andere moedertaal hebben. Een vriend van mij had een lage Cito-score doordat hij de Nederlandse taal niet machtig genoeg was. Dat laat zien dat er best wat misgaat bij de Cito-toets.

'Vaak krijgen kinderen met een migrantenachtergrond gemiddeld een lager advies. Ik kreeg van de lerares te horen: "Christella, ga jij maar havo doen in plaats van vwo, want ik hield het destijds ook niet vol op het vwo." Dat vond ik zo bizar om te horen. Maar zo zijn er meer verhalen waarin jongeren met een migrantenachtergrond of laagopgeleide ouders benadeeld worden. Als je op het beroepsonderwijs komt, heb je ook minder kans om door te stromen.' 

Denk je dat vrouwen met een verschillende etnische achtergrond niet altijd evenveel kansen krijgen?
'Ja, omdat ze een dubbele strijd voeren. Vrouwen met een verschillende etnische achtergrond worden vaak beperkt in de eigen culturele context. Je moet een vrouw zijn en een huisvrouw, maar ook studeren. De druk is te hoog. Je wordt benadeeld vanuit verschillende lagen. Het feit dat je vrouw bent, zet je achter op de arbeidsmarkt. En het feit dat je een andere etnische achtergrond hebt, kan ertoe leiden dat je wordt gediscrimineerd op basis van achtergrond. Dat is een dubbele achterstelling.'

Waardoor ontstaat de dubbele achterstelling volgens jou?
'Het begint al op jonge leeftijd. Als kind was ik een eigenwijs kind en ik kreeg het labeltje eigenwijs meisje. Het was ongepast voor een meisje om eigenwijs te zijn, dat snapte ik niet. Op jonge leeftijd krijg je een soort stempel: er zijn bepaalde dingen die je niet mag doen, puur omdat je een vrouw bent.

'Dat is dan toch wel iets dat je bij jezelf gaat internaliseren. Het kan je zelfvertrouwen in een vroeg stadium aantasten en je kunt aangeleerd krijgen dat jezelf rot voelen aanstellerij is. Allemaal kleine dingen die we als onschuldig zien. Het wordt gezien als het zitten in een slachtofferrol. Terwijl het aankaarten van een problematiek niet betekent dat je in een slachtofferrol gaat zitten.

'Er zijn vrouwen die veel harder moeten rennen in de race naar hun doel toe. Het is oneerlijk dat ze over heel veel obstakels heen moeten springen, terwijl voornamelijk mannen er zo makkelijk naartoe wandelen.'

Je ben zelf student politieke wetenschappen. Hoe denk je dat de politiek hier een rol in kan spelen?
'Neem het voorbeeld van kledingvoorschriften, dat volgens mij in de politiek geproblematiseerd zou moeten worden. We moeten meisjes niet leren hoe ze moeten gaan kleden. In Nederland is dat niet zo het geval, maar in België heb je er wel mee te maken.

'Er is een Katholiek instituut waarin het verplicht is voor meisjes om zich op een bepaalde manier te kleden. Dat vind ik een probleem. En het is opvallend dat er geen kritiek op wordt geleverd. Volgens mij zou er wel kritiek geleverd worden op het instituut als het Islamitisch georiënteerd was. Dat is een dubbele manier van oordelen. Het onbekende wordt bevreesd.' 

Waarom denk je dat het onbekende bevreesd wordt?
'Volgens mij heeft dat ook te maken met de gemeenschap waarin je opgroeit. Ik ben opgegroeid met verschillende culturen en religies om mij heen. Daardoor leerde ik nieuwsgierig te zijn naar andere culturen. Dat merk ik aan mensen uit mijn omgeving die ook met verschillende culturen zijn opgegroeid.

'Hoeveel mensen die over de Islam praten, hebben een echte moslimvriend of vriendin? Hoeveel mensen die het over de zwarte mensen praten, hebben een Afrikaanse vriend of vriendin? Het probleem is dat mensen zich past bewust worden van de ander als ze een vriend of vriendin hebben in hun omgeving. Waarom hebben we zulke lage standaarden voor menselijkheid?

'Het zou gewoon een norm moeten zijn om op een beleefde manier over een problematiek van een andere gemeenschap te praten. En niet omdat je toevallig een vriend hebt uit de andere gemeenschap. We moeten geen knuffelallochtoon hebben om verschillen te accepteren.'
© Rowan Blijd

Vaak wordt in het publieke debat het argument van kleurenblindheid genoemd. Wat vind jij ervan?
'Dat is een problematisch argument. Ik wil juist dat je mijn kleur wel ziet. Kleur is er en ik zie graag dat je alle verschillende kleuren ziet en omarmt in alle glorie. Er is wel verschil en het is juist goed dat er verschillen zijn. Het gaat erom dat we met z’n allen de verschillen moeten omarmen.

'Er wordt met een tunnelvisie gekeken naar jongeren, dat beïnvloedt ook je eigen manier van denken over jezelf. De politiek kan een sleutelrol spelen in het schoolsysteem door meer aandacht te geven aan begeleiding van jongeren. We moeten streven naar het halen van de volle potentie uit jongeren. Daarom moeten we meer met jongeren praten dan over hen. Voor onze generatie is het belangrijk om het pad vrij te maken voor de generatie die na ons komt.

'Ik voel me weleens geraakt door bepaalde dingen die in de media worden geuit. Veelal heeft te maken met gebrek aan kennis van en over vluchtelingen. De manier waarop over vluchtelingen worden gesproken, kan soms heel gevoelig zijn. In een televisieprogramma – ik ga niet noemen welk programma – waren vluchtelingen te gast om te praten over hun succesverhalen. Maar ze werden gepresenteerd als uitzonderlijk.' 

Hoe is je contact met gevestigde feministische organisaties?
'Ik heb er eigenlijk weinig contact mee. Misschien ook omdat ze veel voortborduren op de theorie en weinig bezig zijn met de alledaagse realiteit van vrouwen met een andere etnische achtergrond. Feminisme zou in principe moeten werken voor alle minderheden. Ook voor de LHBT-gemeenschap, die ook nog altijd wordt buitengesloten in de Nederlandse feministische context.'

'We roepen wel met z’n allen dat we pro-gay zijn. Toch zien we vaak heteroseksuele normen in de media en om ons heen. Hoe vaak zien we twee vaders of moeders in een commercial, bijvoorbeeld?

'Natuurlijk is Nederland vergeleken met andere landen heel erg vooruitstrevend in de emancipatie van de LHBT-gemeenschap. Het is verkeerd om te roepen: we zijn daarin de beste. Innovatie is een continu proces dat altijd nodig is, met name voor de benadeelde groepen. We doen het goed maar het kan altijd beter, daar moeten we ons bewust van zijn.

'Wij hebben als heteroseksuelen het privilege dat we niet hoeven na te denken over hoe we ons gedragen. We hoeven niet twee keer na te denken als we onze geliefde kussen. Daarom zouden we ons ervan bewust moeten zijn dat minderheden ons privilege niet altijd in gelijke mate genieten.'

We hebben veel gesproken over de praktische kant van het feminisme. Stel dat je een theoreticus als Simone de Beauvoir zou tegenkomen. Wat zou je haar willen meegeven?
'Ik zou haar het gevaar van elitisme willen meegeven en de volgende vraag willen stellen: wat voor nut heeft het feminisme als niemand het snapt? We moeten namelijk ook vooral vrouwen willen bereiken die problemen ervaren, maar niet altijd het intellectuele begrijpen.

'Dat heeft niet te maken met gebrek aan capaciteit, maar eerder met de context waarin vrouwen leven. Het heeft dan meer te maken met een andere vorm van taalgebruik. De intellectuele manier van praten kan dan niet altijd voor iedereen behapbaar zijn. Juist deze groep vrouwen hebben het daadwerkelijk nodig.

'Feminisme moet toegankelijk zijn. We moeten niet in de valkuil van het intellectualisme trappen. Laten we ons bewust worden van vrouwen elders in de wereld, die geen kans en ruimte hebben om over hun problemen te praten.' 
© Rowan Blijd

meer grensverleggers