Vanavond in Bureau Buitenland spraken Paul Aarts, voormalig docent aan de UvA, en Ronny Naftaniel, oud-directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI), elkaar over het verassende bondgenootschap tussen Israël en Saoedi-Arabië.
Israël en Saoedi-Arabië staan al decennia op gespannen voet. Hoofdreden is de verdeeldheid over de Palestijnse zaak. De Saoedi’s steunen de Palestijnen en hebben de staat Israël sinds zijn oprichting nooit formeel erkend. Ze eisen de terugtrekking uit de Westoever en de andere gebieden die Israël bezet sinds 1967. Israël weigert dit en gaat in plaats daarvan gestaag door met nederzettingen bouwen in Palestijns gebied. Onverzoenbaar, zou je zeggen. Maar nu Iran een steeds groter gevaar vormt voor de stabiliteit in het Midden-Oosten, lijkt juist dit de weg te openen voor nieuwe toenadering tussen de twee rivalen.
Waarom nu toenadering?
In de zomer van 2015 werd het historische nucleaire verdrag met Iran getekend. Hierin staan afspraken betreft het verrijken van uranium, met als doel de dreiging die van Iran uitgaat te beperken. Toch blijft de angst bestaan dat Iran de nucleaire afspraken niet zal nakomen en alsnog zal proberen een atoombom te maken. Vooral Israël en Saoedi-Arabië hebben sterke twijfels over de naleving van het verdrag. En dit steken ze niet onder stoelen of banken. Na ondertekening van het akkoord verklaarde de Israëlische premier Benjamin Netanyahu dat de westerse machten hiermee ‘een fout van historische proporties’ maakten, en ‘dat de agressie van Iran hiermee niet zal stoppen’.
Naast de nucleaire ambities van Iran zijn ook de steun die het land geeft aan verscheidene terroristische fracties in het Midden-Oosten voor zowel Israël als Saoedi-Arabië een reden om zich tegen het land te keren.
De relatie tussen Israël en Iran is zeer vijandig sinds de Islamitische revolutie van 1979, de Iraanse regering roept sindsdien geregeld om de totale destructie van de staat Israël. Dit vertaalt zich onder meer in demonstraties met vlagverbrandingen. Daarnaast steunt de Iraanse regering de militante en anti-Israël Hezbollah beweging in Libanon.
Ook het soennitische regime van Saoedi-Arabië is al generaties lang verwikkeld in een machtsstrijd met het sjiitische leiderschap van Iran. Momenteel zijn beide regeringen betrokken bij feitelijke proxy-oorlogen in Jemen en Syrië. In Jemen steunt Iran de sjiitische Houthi rebellengroepering, waar de Saoedi’s tegen vechten om te voorkomen dat zij de macht grijpen in het verscheurde land. In Syrië krijgt dictator Assad wapens aangeleverd door zowel de Iraanse regering, als Hezbollah in Libanon. In januari van dit jaar verbrak Saoedi-Arabië de diplomatieke relaties met Iran nadat een woedende menigte de Saoedische ambassade in Teheran bestormde. In reactie op de executie van een belangrijke sjiitische geestelijke in Riyad.
©
EPA/Abedin Taherkenareh / EPA / Abedin Taherkenareh
Iraniërs op het Imam Hossein plein in Teheran tijdens een anti-Saoedi-Arabië protest op 4 januari, 2016
In gesprek
Deze animositeiten zorgen ervoor dat Israël en Saoedi-Arabië in elkaar een verassende bondgenoot hebben gevonden. Formeel hebben de twee landen nog steeds geen diplomatieke relaties. Maar uit informele interacties tussen de twee regeringen is het duidelijk dat ze een strategische alliantie aan het opbouwen zijn tegen het opkomende Iran. Vorige maand nog bracht een Saoedische delegatie, onder leiding van de gepensioneerde generaal Anwar Eshki, een bezoek aan Dore Gold, een hooggeplaatst persoon in het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken. Opvallend aan dit bezoek was dat het publiekelijk bekend werd gemaakt.
Er werd zelfs gesproken over het hernieuwen van het Arabische vredesinitiatief van 2002. Waarbij het eindigen van het Palestijnse conflict centraal staat, in ruil voor genormaliseerde relaties met de Arabische Liga voor Israël. Helaas toonden noch de Israëli, noch de Palestijnen interesse voor het hernieuwen van de vredesonderhandelingen.
Toekomstperspectief
De voorzichtige toenadering tussen Israël en Saoedi-Arabië laat zien dat moeilijke tijden kunnen leiden tot het vinden van onverwachte bondgenoten. Het is afwachten wat dit bondgenootschap zal gaan betekenen voor de relaties in het Midden-Oosten.
Luister hier de Bureau Buitenland uitzending over het merkwaardige bondgenootschap tussen Israël en Saoedi-Arabië terug: