Is vertrouwen gebaseerd op kennis, of is vertrouwen dat gebaseerd is op kennis geen vertrouwen meer, maar kennis? Veronderstelt het concept van vertrouwen niet een onzekerheid; zit in het vertrouwen zelf niet het risico dat het beschaamd kan worden?
Vertrouwen is gebaseerd op ervaringen, of zou daar althans op gebaseerd moeten zijn. Ik weet niet of ervaringen gelijk kunnen worden gesteld aan kennis, maar empirische ervaringen zijn een bron van kennis.
Door mijn ervaringen weet ik dat X niet roddelt, ik kan hem een geheim toevertrouwen. Zoals onder beleggingsproducten staat: resultaten uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst.
Maar wij verwachten dat mensen zich in de toekomst min of meer zo zullen gedragen als ze zich in het verleden hebben gedragen.
Natuurlijk is veel vertrouwen een maatschappelijke conventie, niet zozeer gebaseerd op ervaringen met een persoon maar op gedragsregels die voor alle burgers gelden. Wij vertrouwen erop dat iedereen zich aan die basale gedragsregels houdt. Vertrouwen heeft een idealistische kant.
Misschien moet je zeggen: vertrouwen heeft met kansberekening te maken. Wij weten dat er burgers zijn die zich niet aan basale gedragsregels houden, maar de kans is zo klein dat wij dergelijke burgers tegenkomen dat het niet de moeite is om ons op zo’n ontmoeting voor te bereiden. Nog afgezien van de vraag hoe je je daarop kunt voorbereiden.
Voor angst geldt min of meer hetzelfde als voor vertrouwen. Angst zou gebaseerd moeten zijn op ervaringen. Het kind leert dat het zich kan branden aan vuur, dat doet pijn; de angst leidt tot een behoedzame omgang met vuur en is dus nuttig.
Maar wat als het kind eenmaal volwassen geworden geen lucifers durft te gebruiken uit angst voor het vuur?
Wij spreken van een angststoornis. De angst staat los van de ervaring. Wij noemen dit irrationeel.
Vertrouwen en angst zouden als een thermostaat gereguleerd moeten worden. Soms wat meer, soms wat minder, afhankelijk van de plek waar je je bevindt. Bekend is dat veel mensen lijden onder hun eigen thermostaat.
Zou de psycholoog niet vooral een loodgieter of elektricien moeten zijn die de angstthermostaat even komt herstellen?