Nederland 'sleutelrol' in handel van in EU verboden pesticiden

Hoewel deze pesticiden niet gebruikt mogen worden in de landbouw in Europa, mogen ze  nog wel in Europa geproduceerd worden voor de export. Ook vanuit Nederland. Maar precieze cijfers over wat er precies ons land verlaat, waren tot dusver niet bekend. In 2021 verwijst toenmalig minister Schouten naar dit probleem in haar beantwoording aan de Kamer. De enige cijfers waar zij over beschikt zijn gebaseerd op een Europees systeem dat landen moet waarschuwen als er giftige stoffen verscheept worden. Maar het is weinig specifiek en geeft maar een beperkt beeld over wat er daadwerkelijk verscheept wordt. 

De Zwitserse organisatie Public Eye houdt zich al jaren bezig onderzoek naar deze export en maakt daarbij gebruik van die gegevens, die ze bij de EU hebben opgevraagd via een WOO-procedure. Daaruit blijkt dat de wereldwijde export vanuit Nederland de afgelopen jaren alleen maar toegenomen is. Laurent Gaberell: “Volgens die data is er tussen 2018 en 2022 bijna een verdubbeling geweest in het aantal tonnen die vanuit Rotterdam geëxporteerd worden. Dit houdt in dat de Nederlandse rol in de handel niet afneemt, maar alleen maar toeneemt.” Dat alleen al maakt ons land volgens de onderzoeker een grote speler.  “Je ziet dat Nederland maar een paar duizend ton onder Duitsland zit qua wat het per jaar aan pesticdenverscheept. En Duitsland staat bekend als belangrijke exporteur, dáár zitten onder andere de grote producenten van die bestrijdingsmiddelen.”

Maar dat is nog maar een deel van het beeld. Argos wist de hand te leggen op handelsgegevens van Brazilië. Daaruit blijkt dat de daadwerkelijke hoeveelheid vanuit Nederland geëxporteerde stoffen veel hoger ligt dan de cijfers die in de EU worden aangehouden. Vanuit Rotterdam werd in 2022 alleen al in totaal 6000 ton in de EU verboden pesticiden verscheept naar de haven van Santos, bij Säo Paulo. Terwijl volgens de Europese gegevens Nederland in dat jaar slechts één verboden pesticide naar Brazilië zou hebben geëxporteer en veel minder: 1240 ton van de gevaarlijke stof propargite. (Al sinds 2011 verboden in de EU en vermoedelijk kankerverwekkend.)  

In werkelijkheid gaat het in ieder geval om de export van zes verschillende stoffen die door het Europees agentschap ECHA worden aangemerkt als risicovol voor de vruchtbaarheid en schadelijk voor ongeboren kinderen tot langdurig schadelijk voor het milieu. Volgens Gaberell blijkt uit deze nieuwe gegevens dat Nederland een sleutelrol heeft in de handel. “Dit is echt veel meer dan gedacht. In dit geval ligt het dus zelfs vijf keer hoger, Nederland speelt echt een sleutelrol.” In Brazilië worden deze pesticiden bovendien regelmatig nog uit vliegtuigen gekieperd over landerijen, vertelt hij.  “Dit levert ernstige risico’s op voor omwonenden, het drinkwater en het milieu.”

Ondanks EU-verboden worden pesticiden dus in andere landen gebruikt en komen via import van fruit en groente terug op ons bord. Foodwatch ontdekte in 2022 resten van verboden neonicotinoïden op 16% van graanproducten, 14% van kruiden en 8% van groenten. Volgens professor Ad Ragas van de Radboud Universiteit houdt de Nederlandse regelgeving onvoldoende rekening met de combinatie van verschillende pesticiden op één product. Bijvoorbeeld verscheidene gifsoorten op één fruitsoort.

Hij waarschuwt dat de huidige normstelling per stof onvoldoende is om de veiligheid van gecombineerde residuen te garanderen. Volgens de hoogleraar is één van de zaken die wordt overwogen om alle individuele normen te verlagen. “Als je naar een mengsel kijkt dan wordt bijna altijd de toxiciteit van het mengsel gedomineerd door vijf tot tien stoffen. Als je nou zorgt dat die allemaal een factor tien onder de norm zitten, dan zal het gecombineerde mengsel ook wel aan die norm voldoen. Maar dat betekent wel dat er dan nog minder bestrijdingsmiddelen op de markt toegelaten kunnen worden.”  

De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit -die toeziet op de veiligheid van ons voedsel - laat aan Argos weten “Over combinaties van verschillende residuen van bestrijdingsmiddelen op één product staat momenteel niets in de wet. In Europa wordt hier wel aandacht aan besteed. Voor diverse diëten wordt de cumulatieve impact van diverse bestrijdingsmiddelen bekeken. Deze studies zijn voorbereidend op eventuele wettelijke eisen.”

Hoewel deze pesticiden binnen de EU verboden zijn voor gebruik, mogen ze nog steeds geproduceerd en geëxporteerd worden. Brussel heeft stappen ondernomen richting een exportverbod, maar de plannen liggen al twee jaar stil. Frankrijk heeft al een exportverbod en België volgt binnenkort. Ook Duitsland heeft stappen in die richting ondernomen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat laat aan Argos weten de situatie niet wenselijk te vinden, dat Nederland een Europees verbod steunt, maar een nationaal verbod als ineffectief ziet vanwege mogelijke export vanuit andere EU-landen.

Volgens Croplife, de belangenbehartiger voor de industrie achter deze export, gelden er binnen de EU strikte regels. Volgens de organisatie kijkt de EU uitsluitend naar de eigenschappen van een stof en niet of de stof door het treffen van bepaalde maatregelen wél veilig gebruikt kan worden. “Andere landen hebben ander beleid, waarbij beleidsmatig niet is gekozen voor deze cut-off criteria en er wel degelijk sprake is van veilige toepassingen mits de voorschriften op het etiket worden gevolgd.”