Ook in 2021 honderden IC-verpleegkundigen te weinig opgeleid

Nu de ziekenhuizen door het kabinet wederom worden gevraagd worden hun IC-capaciteit op te schalen, is personeel de beperkende factor. Afgelopen weekend zei Ernst Kuipers, voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ), tegen NU.nl dat het niet reëel is om ervan uit te gaan dat we het tekort van IC-verpleegkundigen volledig kunnen oplossen. Al jaren speelt er een sluimerend tekort aan IC-verpleegkundigen, dat pijnlijk zichtbaar wordt nu de IC-capaciteit al twintig maanden leidend is voor de geldende coronaregels.

Om voldoende handen aan het bed te krijgen, adviseert het Capaciteitsorgaan hoeveel nieuwe verpleegkundigen moeten worden opgeleid voor het gespecialiseerde werk op de Intensive Care afdelingen. In opdracht van het ministerie van Volksgezond Welzijn & Sport (VWS) onderzoekt dit adviesorgaan op basis van een rondgang langs alle Nederlandse ziekenhuizen, de benodigde capaciteit van zorgprofessionals in de toekomst. Om de twee jaar brengt het Capaciteitsorgaan advies uit over het aantal studenten dat jaarlijks moet instromen in specifieke zorgopleidingen, om tekorten te voorkomen. 

Een andere betrokken organisatie, het College Zorg Opleidingen (CZO), houdt bij hoeveel verpleegkundigen daadwerkelijk beginnen bij de IC-opleidingen. Uit een analyse blijkt dat die instroom in de afgelopen tien jaar fors achter is gaan lopen op de geadviseerde aantallen van het Capaciteitsorgaan. 

Zo waren in 2019 en 2020, volgens het Capaciteitsorgaan jaarlijks 796 nieuwe IC-verpleegkundigen nodig om genoeg handen aan het bed te hebben. Volgens CZO stroomden er in die jaren gemiddeld slechts 451 verpleegkundigen op de opleiding in: bijna de helft minder. In 2021, het tweede jaar van de pandemie, gold een advies van 775 nieuwe IC-verpleegkundigen. Met 483 aanmeldingen worden ook dit jaar zo’n 300 verpleegkundigen te weinig opgeleid voor het werken op de IC. 

Dat opleidingstekort komt bovenop het al bestaande tekort, dat is opgebouwd in de jaren voor de coronapandemie. Ook in de jaren voor 2019 haalden de verschillende opleidingsplekken de doelstelling van het Capaciteitsorgaan niet.‘Het tekort wordt steeds groter,’ stelt directeur Victor Eiff van het Capaciteitsorgaan. ‘Sinds 2012 is het totale aantal IC-verpleegkundigen alleen maar afgenomen. Dat komt met name door demografische ontwikkelingen, mensen die met pensioen gaan. En we zagen dat er tussen 2013 en 2015 een ‘dip’ is geweest in de instroom in de opleiding. Het kost moeite in de jaren daarna om dat in te lopen en de opleidingscapaciteit op te schalen. Maar elk jaar dat je het advies niet haalt, telt zich op bij het tekort.’

Eiff merkt op dat in de afgelopen jaren veel initiatieven zijn gestart om het tekort weg te werken: ‘alleen nog niet met gewenste resultaat.’ Daarvoor wijst hij naar verschillende oorzaken: ‘Te beginnen bij het openstellen van opleidingsplaatsen door instellingen.’ Zo bestaat er volgens Eiff een financiële beperking voor ziekenhuizen, omdat slechts de helft van de opleidingskosten wordt gedekt door een fonds. De andere helft moeten ziekenhuizen zelf opbrengen. Nog crucialer volgens Eiff is dat om op te leiden, je opleiders nodig hebt. ‘Dat is een soort duivels dilemma voor ziekenhuizen, zeker in deze crisistijd. Want dat zijn dezelfde mensen die ook aan het bed staan, die je onttrekt die aan je werkkracht.’ 

Anderzijds is ook de mogelijk afnemende belangstelling een punt van zorg. ‘Er is maar een selecte groep mensen die kan instromen bij deze gespecialiseerde opleiding.’ De toegangseis voor de 18-maanden durende opleiding tot IC-verpleegkundige is een vierjarige HBO-verpleegkunde, of het al werkzaam zijn als A-verpleegkundige. Eiff vreest voor het effect van de huidige crisis op de interesse voor de opleiding. ‘Het probleem van de zorgprofessionals wordt helder doordat er meer aandacht voor is in media. Maar ik vraag me ook af: schrikt dat aankomende IC-verpleegkundigen niet af?’ 

Vooralsnog is in de cijfers van 2020 nog geen ‘corona-effect’ op de uitstroom van verpleegkundigen te zien. Of de aanhoudende druk op de IC’s in 2021 wel effect heeft gehad op de uitstroom, moeten de nieuwe cijfers van het Capaciteitsorgaan in juni 2022 uitwijzen. Ook houdt het Capaciteitsorgaan bij de berekening van de vereiste instroom van studenten geen rekening met uitval op IC-afdelingen vanwege (langdurig) ziekteverzuim onder het personeel, waardoor het feitelijke tekort nog groter zou kunnen zijn. Uit recente cijfers van de Nederlandse Zorg Autoriteit (NZA), blijkt dat 1 op de 10 IC-verpleegkundigen door ziekte is uitgevallen.

Intussen beschrijft het Capaciteitsorgaan in haar laatste rapport wel initiatieven om het tekort sneller in te lopen. Zoals het CZO-flex level programma, om mensen flexibeler door opleiding heen te krijgen, en de zogeheten opleiding Basis Acute Zorg (BAZ) voor verpleegkundigen die zowel op de Spoedeisende Hulp als de Intensive Care inzetbaar zijn. Eiff benadrukt dat het Capaciteitsorgaan enkel een adviserende rol heeft over het aantal benodigde opleidingsplaatsen. Een verplichting opleggen aan ziekenhuizen kan het niet. ‘Het is nu echt aan de sector zelf en aan de politiek om dit probleem aan te pakken.’