Velen vroegen zich afgelopen maanden af wat het kabinet wilde verbergen met zijn weigering om het verslag van de veelbesproken briefing in Kiev naar de Tweede Kamer te sturen. Had de Nederlandse diplomate in haar verslag - vanwege het neerschieten van een Antonov-vliegtuig op ruim zes kilometer hoogte - misschien tóch expliciet gewaarschuwd voor de gevaren voor de burgerluchtvaart boven het oosten van Oekraïne? Of had ze het voorval met de Antonov, drie dagen voor de crash van de MH17, slechts zijdelings of misschien zelfs helemaal niet gemeld?

Nu het verslag alsnog op straat ligt, blijkt: geen van beiden. De plaatsvervangend ambassadeur in Kiev schrijft zonder kleuring of interpretatie wat de Oekraïense autoriteiten 14 juli 2014 tijdens de briefing vertelden: een groot Antonov-vrachttoestel van de Oekraïense luchtmacht was eerder die dag neergehaald op een hoogte (6,2 kilometer) die nog niet eerder met wapens was bereikt. De diplomate schrijft vervolgens dat het neerschieten van het vliegtuig 'alleen maar met Russisch materieel of door Russische-eenheden' kan zijn gebeurd, 'aangezien separatisten zelf niet over dit soort anti-aircraftwapens beschikken’.

Hoewel het officieel nog steeds gissen is naar de vraag waarom dit stuk het stempel 'vertrouwelijk' kreeg, laat de tekst van het document wel zien waar voor het kabinet mogelijk de pijn zit. Het verslag stelt onomwonden dat de Antonov is neergeschoten met 'anti-aircraftwapens', en ook nog van het soort dat alleen maar uit Rusland kan komen of door Russen kan zijn bediend, want de separatisten zouden deze geavanceerde apparaten tot dan toe niet hebben. Dat is stelliger dan de ministers Koenders en Opstelten eerder dit jaar aan de Kamer meldden.
In het algemeen overleg van 5 februari vroeg Kamerlid Louis Bontes aan Koenders of het kabinet in juli 2014 wist van de aanwezigheid van 'zwaar luchtafweergeschut met een groot bereik in Oost-Oekraïne'. De minister antwoordde: 'Ik geef u precies de informatie die ik had, dus dan is het antwoord: nee.' In hetzelfde debat gaf Koenders toe dat er tijdens de briefing in Kiev wel was gesproken over de aanwezigheid van deze anti-aircraftwapens, maar slechts als mogelijkheid. ‘Tijdens de briefing was (…) onbekend welk wapensysteem was gebruikt. Het werd alleen als een mogelijkheid genoemd. (…) Ik wijs er (…) op dat zelfs tot op de dag van vandaag nog onduidelijk is wat er precies met die Antonov is gebeurd.’
Op de keper beschouwd heeft Koenders wellicht gelijk: het specifieke type luchtdoelraket dat de Antonov raakte, was (en is nog steeds) onbekend. De vraag is of dat ertoe doet. De talrijke anti-aircraftwapens die een vliegtuig op zes kilometer hoogte kunnen raken, kunnen volgens wapendeskundige Sieman Wezeman van het Zweedse onderzoeksinstituut Sipri allemaal ook een object op 10 kilometer hoogte raken. Dat maakt de vraag of het rakettype A of B betrof irrelevant.
Er is volgens Wezeman welgeteld één wapensysteem dat zes kilometer haalt, maar niet 10 kilometer. Daar zou het kabinet zich in theorie achter kunnen verschuilen. Maar de kans dat de Antonov door uitgerekend dit specifieke luchtdoelwapen werd neergehaald, is vele malen kleiner dan dat het toestel door een BUK-achtig systeem werd geraakt.

Creëerde Koenders bewust mist rond de kwestie van de Antonov? Feit is dat het kabinet er beter vanaf komt indien het kan zeggen dat er rond het neerschieten van de Antonov nog allerlei onduidelijkheden bestonden. Als op 14 juli niet zeker was hoe een militair vrachtvliegtuig op grote hoogte neerstortte, kan het kabinet volhouden dat er destijds - drie dagen voor de aanslag op de MH17 - geen directe dreiging voor de burgerluchtvaart was, laat staan dat er aanleiding bestond om alarm te slaan.
Maar zekerheid over de wijze waarop de Antonov neerstortte, bestond wel degelijk - of beter: het verslag laat daarover weinig twijfel bestaan. Bovendien is daar zondag een pikant detail bij gekomen. Uit onderzoek van de NOS blijkt namelijk dat er wel degelijk een luchtvaartmaatschappij is geweest die na het incident met de Antonov de vliegroute heeft aangepast.

Eerder liet het kabinet weten dat geen enkele maatschappij op 14 juli haar beleid had veranderd; maatschappijen die Oost-Oekraïne omzeilden, deden dit al langer. Maar de NOS meldt op haar site dat de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij United Airlines op 14 juli zijn vliegroute wel verlegde. Waarom United dit deed, wil het niet zeggen. Wel liet een woordvoerder van het bedrijf tegenover de NOS weten: 'We vliegen alleen routes waarvan we overtuigd zijn dat ze veilig zijn.'
Al met al mag het kabinet verwachten dat het vanuit de Kamer de oude trits vragen opnieuw voorgelegd zal krijgen. Waarom zag de overheid in het verslag geen dreiging voor de burgerluchtvaart, waarom heeft ze niemand gewaarschuwd, et cetera. Ook al omdat de mail van de diplomate niet alleen naar Buitenlandse Zaken ging, maar ook naar Defensie. Daar werken capabele mensen die dit soort informatie op waarde kunnen schatten.

Overigens past hier wel een kanttekening: waar het verslag meldt dat de Antonov 'alleen maar met Russisch materieel of door Russische eenheden' kan zijn neergeschoten, gaat het hoogstwaarschijnlijk niet om de persoonlijke inschatting van de diplomate, maar om de analyse van de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, Pavlo Klimkin. Zijn verhaal was mogelijk sterk gekleurd; er was Oekraïne immers veel aan gelegen om westerse landen zo ver te krijgen dat zij de druk op Rusland zouden opvoeren, zodat Moskou zich niet langer actief met het gewapende conflict in het oosten van het land zou bemoeien.
Daar staat tegenover dat de Nederlandse diplomate in haar verslag geen enkele kanttekening plaatste bij Klimkins analyse. Kennelijk sprak de Oekraïense minister in haar ogen geen kletskoek. Wrang genoeg is dat een juiste inschatting gebleken.