Niger en de buitengrens van Europa

Niger bevindt zich in Noord-Afrika en grenst aan niet minder dan zeven landen. Zo ligt in het zuidwesten Nigeria, een land dat vaak het doelwit is van gewelddadige invallen door de islamitische militanten van Boko Haram, in het zuiden en westen liggen Burkina Faso en Mali waar veel Al Qaeda-gerelateerde groepen actief zijn en in het noorden ligt Libië dat betrokken is in nationaal conflict en al jaren in een kritieke staat verkeerd.

Niger staat onderaan in de 2015 Human Development Index van de United Nations. Ze scoren het laagst op zowel volksgezondheid, als kennis en levensstandaarden. De gemiddelde levensverwachting is 61.4 jaar en er worden ongeveer zeven kinderen per vrouw geboren. Minder dan dertig procent van de bevolking kan lezen (zie de tabel hieronder).

Veel migranten reizen met behulp van smokkelaars via Niger naar het noorden in Libië, vanaf waar ze de per boot de Middellandse zee oversteken om Italië te bereiken. De komende jaren trekt de Europese Unie ruim 600 miljoen euro uit voor hulp aan Niger. Individuele lidstaten als Duitsland, Frankrijk en Italië voegen daar nog een paar honderd miljoen aan toe. Dit geld is niet alleen bestemd voor het controleren van de migratiestroom, maar ook voor duurzame ontwikkeling die de bevolking ten goede moet komen. In ruil daarvoor moet Niger de uitreizende irreguliere migranten tegenhouden en terugkerende migranten opvangen.

In een land dat voor zo'n groot deel uit droge woestijn bestaat is het niet makkelijk een bestaan op te bouwen. Toch besluiten verschillende nomadische groepen daar al eeuwen geleden neer te strijken.

Tegen het einde van de negentiende eeuw, wanneer de scramble for Africa zich afspeelt, wordt Niger onderdeel van Frans West-Afrika. Pas op drie augustus 1960 wordt het land volledig onafhankelijk, waarna het in een moeilijke periode terecht komt door onder andere droogte en voedseltekorten. In die eerste jaren als een onafhankelijke staat wordt Niger geregeerd door president Hamani Diori (1960-1974). Hij wordt ten val gebracht door een groep legerofficieren na beschuldigingen van corruptie. Vanaf dat moment tot aan 2011 volgen nog drie staatshoofden.

Op dit moment bestaat de bevolking uit verschillende van oorsprong nomadische stammen. Bijna 55 procent is Hausa-stam, 21 procent is Songhai, negen procent Toearegs en achtenhalf procent Fulbe. De rest stamt af van andere bevolkingsgroepen. Tachtig procent van de Nigerese bevolking belijdt het islamitische geloof en iets minder dan twintig procent is christelijk. Niger is sinds 2010 een seculaire republiek en vanaf dat moment is er sprake van vrijheid van religie.

In maart 2011 wordt Mahamadou Issoufou verkozen tot staatshoofd van Niger. Hij wordt gezien als een democratische leider in vergelijking tot zijn voorgangers. Tijdens de tweede ronde van de verkiezingen in 2016, wint Issoufou omdat de oppositie de verkiezing boycot. Hij wordt met 92 procent van de stemmen herkozen. En terwijl hij een betrouwbare bondgenoot van het westen in het gevecht tegen extremistische groepen in West-Afrika wordt genoemd, ziet de Nigerese bevolking die samenwerking als een manier voor de elite om aan de macht te blijven. Zo vertelt de Nigerese journalist Ali Idrissa in een artikel van de Economist dat het Westen alleen maar uit is op Nigers uranium, een grondstof waar veel interesse in is.

De economie bestaat dan ook voor bijna vijftig procent uit de export van uranium, waarvan 74 procent naar Frankrijk gaat. Daarnaast is de economie in Niger voornamelijk afhanklijk van veeteelt en het verbouwen van gewassen. Dit kan maar op een paar plekken, aangezien tachtig procent van het land uit droge woestijn bestaat. Met de verhoogde temperatuur door de klimaatverandering worden de woestijnen groter. En die terugkerende droogte, de bevolkinsgroei en de daling van de wereldwijde vraag naar uranium maakt het de Nigerese bevolking moeilijk. Toch stijgt langzaam de gemiddelde leeftijd van de bevolking en is er sprake van een kleine economische groei, al is die voornamelijk gebonden aan periodes waarin er regen valt.

De focus van de Europese Unie op Niger is niet vreemd. Het land bevindt zich te midden van verschillende conflicten. Continu raakt het land vanuit verschillende aangrenzende landen zoals Nigeria, Mali, Libië, en Burkina Faso betrokken bij conflicten. Migranten die door of naar Niger trekken zijn niet alleen onderweg naar Noord-Afrika en Europa, maar onder hen zijn ook veel regionale vluchtelingen die een veilig heenkomen zoeken, weg van terreurgroep Boko Haram, Al-Qaeda gerelateerde groepen of Islamistische Staat en milities in Libië.

Agadez, een eeuwenoude woestijnstad in het midden van het land, is het doorvoerpunt in de route naar Europa. Hier wordt een strenge grensbewaking uitgevoerd, gefinancieerd door Europees geld. Maar niet iedereen is even overtuigd van de effectiviteit van deze maatregelingen, schrijft bijvoorbeeld ook The Guardian. Zo wordt gezegd dat immigranten nu simpelweg de steden vermijden waar grenzen worden bewaakt. Daarnaast zouden de strenge maatregelen tot meer woede en onrust leiden, wat de plannen voor een oplossing van de conflicten bemoeilijkt. In de VPRO Tegenlicht aflevering Superfort Europa onderzoekt regisseur Shuchen Tan wat er met het Europese geld gebeurt in Niger en wat de consequenties voor de lokale bevolking zijn.

In dit bonusfragment bij de uitzending legt Azoua Mahaman (IOM) door middel van een landkaart uit hoe migranten door Niger reizen.