We zijn weer op pad voor een nieuwe aflevering.
In welk land, dat vertel ik liever als we weer thuis zijn.
Teveel ogen en oren hier.
Een van de eerste mensen die we hier spraken was een schrijver die vertelde over het huis dat hij als zestienjarige jongen halsoverkop had moeten verlaten.
Met de vijand in aantocht had zijn familie nog geen dag om de belangrijkste spullen bij elkaar te grissen. De fotoalbums bleven achter. En daarmee de herinnering aan een tijd van onschuld.
Sindsdien begon ieder verhaal van de schrijver voor of na de dag dat de oorlog bij hem thuis kwam.
Voor eeuwig Thuisloos
©
VPRO
4 februari 2024
Verlies van een veilige plek
Dat verlies van thuis - je vermeende veilige plek - draag je voor de rest van je leven mee, vertelde hij. 'Kinderen in vluchtelingenkampen tekenen altijd eerst een huis, als je ze vraagt naar hun vroegste herinneringen.'
Alle conflicten draaien om dit verlies.
'Voorzichtig,' hoor je moeders schreeuwen tegen de bulldozers die hun huizen tegen de vlakten rijden. Alsof die stenen net zo teder zijn als hun eigen kinderen.
Toen president Mugabe nog leefde was ik ooit getuige van een speciale operatie die de opstandige stadsbevolking moest terugjagen naar het platteland van Zimbabwe.
Ik keek naar een vrouw die de vensterbank schoonveegde en de ramen lapte, vlak voordat de bulldozer de hele voorgevel platreed.
Ze deed me denken aan onze overbuurvrouw die iedere ochtend naar buiten kwam om de groene brievenbus te zemen.
Ik heb haar nooit gevraagd waarom ze dat deed. Ze is al jaren dood. Maar ik vermoed dat ze het niet voor de postbode deed.
Op de tast terug
Ik denk ook aan Christos, een man van eind zestig in het Griekse deel van Cyprus.
Hij runde een succesvol textielbedrijf, had een flinke villa en een liefdevolle familie.
In 1974 had hij zijn thuis halsoverkop moeten verlaten voor de Turkse troepen die het noorden van het eiland sindsdien bezet houden. Als hij over die dag begon te vertellen, werd hij kind, met twee wangen vol tranen van verdriet.
Een keer was hij samen met zijn inmiddels volwassen zoon teruggegaan naar het appartementencomplex in bezet gebied.
Hij was de bufferzone naar het Turkse deel overgestoken en was, toen de Turken even niet keken, het huis binnengestapt en op de tast zijn slaapkamer binnengegaan.
De vloer lag bezaaid met zijn oude kinderboeken. Toen hij met een stapel onder zijn arm naar buiten stapte, werd hij gesnapt door de Turkse politie.
Hij mocht gaan, maar de boeken moesten blijven. De tranen over dat onrecht gingen natuurlijk niet om die boeken maar om de Verloren Tijd, die nooit meer terugkwam.
De belofte van herstel
Dat maakt voor eeuwig Thuisloos.
Daarna kun je net zo koortsachtig zoeken naar geluk, baan, salaris, gezin, maar je verliest het Thuis in het leven zelf.
Die zielloze onrust zag ik in de Cyprioot, bij de Zimbabweaanse moeder, bij al die mensen door de oorlog iets is afgenomen.
Sluwe politici spelen met de belofte van herstel, en het terugbrengen van het verloren Thuis. Denk aan die verkiezingsposter met een groen weiland. Daarop een molentje en een slagboom die de vijand - hij die het Thuis afnam - buiten moet houden.
Dat beeld is een illustratie van een land, een Thuis, dat nooit heeft bestaan.
Fantasia.
Dromen over een terugkeer
Ze wonnen hier de Oorlog. De schrijver en zijn dorpsgenoten kunnen terug naar huis.
Ik hoor dat vooralsnog niet meer dan de helft van de vluchtelingen ook echt terug wil. De nieuwe generatie heeft zich de nieuwe stad thuis gemaakt. De herinnering van hun ouders betekent voor die generatie niet hetzelfde.
De vijand die decennia terug hun huizen innam, moest zelf vertrekken. Bij hun vertrek staken ze de huizen in brand en legden ze landmijnen in de tuin om te voorkomen dat hier zich ooit nog iemand thuis zal voelen.
Weer een hele thuisloze generatie die een leven lang over terugkeer zal blijven dromen.
Lees-, kijk- en luistertips van de redactie
- De Frontlinie-aflevering met Christos, kun je zien op NPO Start: "Niemandsland", over het verdeelde Cyprus en de ontheemde bewoners.
- Bij de nieuwste aflevering van Frontlinie hebben we een extra video gemaakt. Daarin legt Bram uit hoe Frankrijk haar oud-koloniën (zoals Niger) arm houdt via de CFA-munt.
- In deze korte Al Jazeera-docu zie je hoe de Spaanse senioren Antonia en Maria, die net als zovelen de eindjes niet meer aan elkaar geknoopt krijgen, strijden voor het behoud van hun Thuis.
- Ook nu weer tippen we een New York Times-artikel over de oorlog tussen Israël en de Palestijnse gebieden, met dit keer aandacht voor de vaak onderbelichte Westelijke Jordaanoever.
- Verkiezingen gaan tegenwoordig gepaard met valse fraudeklachten: de Taiwanezen wisten deze onlangs snel en effectief te debunken - en zo erger te voorkomen - zag PBS.
- Criminelen dealen vanzelfsprekend in alles dat geld op kan leveren, zoals wapens, drugs en... zand? Ja, de georganiseerde misdaad springt ook in op de wereldwijde behoefte aan zand, lezen we in Scientific American. Illegale handel die ook nog eens bijdraagt aan de klimaatcrisis.
- Tot slot gaat het in de meest recente Europa draait door over een onzichtbare frontlinie, namelijk die van de digitale oorlogsvoering. Journalist Huib Modderkolk en europarlementariër Bart Groothuis vertellen meer.
Tot de volgende,
Bram Vermeulen