Sinds zijn inauguratie strooit Trump als een razende decreten in de rondte. Hij onderzoekt zo de grenzen van zijn macht. Of moeten we zeggen: de grenzen van Elon Musks macht? De niet-gekozen multi-miljardair die er met zijn Department Of Government Efficiency (DOGE) voor moet zorgen dat overheidsuitgaven flink teruggebracht worden (aan belastingen voor superrijken wordt uiteraard niet gesleuteld).

Naast dat Musk zijn plasje doet in het Oval Office, watert hij ook over politiek Europa, waar-ie uitgelaten flirt met radicaal-rechtse partijen. Dat die laatste degenen zijn die de nationalistische vlag het hardst laten wapperen, trekt de historicus trouwens in twijfel. Zijn politici als Trump wel zo nationalistisch als ze zich voordoen? Of betekent ‘Make America Great Again’ vooral ‘laten we een globale oligarchie maken’?

Timothy Snyder observeert als hoogleraar geschiedenis politieke dynamieken en de tactieken erachter. Aan de hand van die observaties schreef hij het boek ‘Over tirannie’, waarin hij de lezer over tirannie twintig lessen uit de twintigste eeuw voorschotelt. 

Om te snappen waarom machthebbers als Poetin en Musk zouden samenwerken, moeten we volgens Snyder kijken naar wat ze gemeen hebben: voor beiden is de rechtsstaat een nutteloos obstakel, een onhandige barrière om ongelimiteerd hun macht uit te oefenen. Hoe meer de rechtsstaat afbreekt, hoe meer de wereld een vrije speeltuin wordt voor rijkelui als zij. 

Zo rust de propaganda van Rusland volgens Snyder op het verhaal dat democratie geen optie is en ook niet werkt in andere landen. De vrijheid die wij ervaren is maar een illusie, aldus die propaganda. Om zo’n succesvolle propagandamachine te laten draaien, helpt het wanneer de misleidende boodschap enigszins realiteit wordt, zo ondermijn je des te beter bestaande democratieën. Hoe meer misleidende informatie, hoe groter die kans. Snyder benadrukt: zonder feiten is er geen basis meer om de macht te bevragen.

In ‘Fascisme is terug’ pleit Snyder dat we voor het beschermen van de waarheid ook de feiten onder ogen moeten zien die confronterend zijn, want zolang we tekenen van haat negeren, kunnen we ze niet bestrijden.

Zo vindt Snyder Musks toespraak aan AfD, waarin hij jonge leden van de Duitse partij aanspoort om zich niet voor hun geschiedenis te schamen, een boodschap afgeven waar niet omheen gedraaid kan worden. Een Zuid-Afrikaan die opgroeide tijdens apartheid en de nazi-groet niet schuwt… wanneer Musk zegt dat de Duitse historie niet schaamtevol is, impliceert dat volgens Snyder duidelijk dat ze er van Musk trots op mogen zijn. 

Een stem voor de AfD stelt Snyder gelijk aan een stem voor het internationale front van oligarchen die samen de rechtsstaat willen ontleden. Voor die ontwikkeling tussen wereldmachten noemt hij deze eerste zes maanden van Trumps presidentschap van kritiek belang; een periode die, zolang we haar niet behandelen als een spektakel, volgens Snyder ook kan aanzetten tot actie voor politieke alternatieven en een nieuwe wijze van verzet.