Nieuw antibioticum
Noorderlicht
...tegen alle bekende antibiotica. De superresistente tbc-bacterie wordt in steeds meer landen gesignaleerd en het aantal patiënten met onbehandelbare tbc neemt snel toe. Inmiddels is volgens de WHO naar schatting eenderde van de wereldbevolking geïnfecteerd met de tbc-bacterie. Nieuwe antibiotica zijn dan ook hard nodig. Bij toeval ontdekten onderzoekers van het Nederlands Kanker Instituut en de universiteit van Leiden een middel dat deze resistente bacteriën kan aanpakken. Hun onderzoek richtte zich op het eiwit PKB/Akt1, dat in een cel de groei van kankercellen stimuleert. Maar ook voor bacteriën die zich in de cel schuilhouden (zoals de tuberculose- en salmonellabacterie) is het stofje nuttig. Ze activeren het eiwit om te voorkomen dat ze afgevoerd worden naar het afbraakcompartiment van de cel. Dat verklaart ook waarom chronische bacteriële infecties soms kanker veroorzaken: PKB/Akt1 in de cel is gunstig voor beide. Een stof die dat eiwit remt, zou dus niet alleen de groei van een tumor moeten tegen gaan, maar ook bacteriën moeten doden. En dat is precies wat de Leidse en Amsterdamse onderzoekers ontdekten. Ze ontwikkelden een set chemische stoffen die PKB/Akt1 remmen. En dat bleek goed te werken tegen bacteriën. Een nieuw antibioticum als bijproduct van kankeronderzoek dus. ----- Taal inslikken Premier Balkenende is er beroemd om: delen van woorden inslikken. 'Tuuk' betekent natuurlijk, koningin wordt 'kongin'. Maar niet alleen onze premier doet het; iedereen maakt zich schuldig aan dit verschijnsel dat ‘reductie’ heet. Zoals de zin ‘eikujjedanniemake’ oftewel 'eigenlijk kun je dat niet maken'. Taalkundige Mirjam Ernestus van de Radboud Universiteit Nijmegen onderzoekt hoe wij onze woorden afbreken en vooral hoe wij toch in staat zijn te verstaan wat die woordafbrekers zeggen. In het algemeen kun je zeggen dat hoe vaker een woord gebruikt wordt, des te vaker het gereduceerd wordt. Ook komt het vaak (maar niet uitsluitend) voor bij tussenvoegsels. Reductie komt in alle talen voor, en heeft niets te maken met “taalverarming” of verslonzing van taalgebruik. Maar wat maakt half-uitgesproken (of half-ingeslikte?) woorden voor ons toch verstaanbaar? Dat blijkt vooral de context te zijn. Ernestus laat opgenomen conversaties door proefpersonen uitschrijven. Als ze een complete zin laat horen, waarin hele woorden en reducties voorkomen, is dat makkelijk. Met een beetje context om de reductie heen is het al moeilijker. Maar als ze de hele zin weghaalt behalve het gereduceerde woord is het onherkenbaar. Bijvoorbeeld de zin ‘tuuk gaak morgen naar school’ is makkelijk te herkennen als ‘natuurlijk ga ik morgen naar school. Maar als je alleen ‘tuuk’ of ‘gaak’ hoort, weet je niet wat er gezegd wordt. Maar hoe weet je dat een spreker met “eik” geen boom maar “eigenlijk” bedoelt? Misschien is er toch een klankverschil. Of misschien maakt de luisteraar het op uit het stemverloop na het gereduceerde woord. Dat is wat Ernestus nu onderzoekt. En vanwege dat onderzoek is ze benoemd als lid van de Jonge Academie van de Koonleke Needlandse Academie Vawwetenschappen. ----- Wetenschapsnieuws - Tropen rukken op - Gorillamensen ----- Portret van een proefdier Op 11 december aanstaande krijgen Mario Capecchi, Oliver Smithies en Martin Evans de Nobelprijs voor Geneeskunde voor hun ontdekking van een methode om te sleutelen aan muizengenen. Door in het genoom van de beestjes bepaalde genen uit te schakelen (vandaar de naam ‘knock-out muizen’), kunnen onderzoekers erachter komen waar dat gen voor dient. Ook kun je sindsdien op bestelling muizen maken met een bepaalde genetische afwijking, om te bestuderen hoe ze reageren op medicatie. Maar er zijn ook al muizen gemaakt die slimmer en sterker zijn en langer leven dan gewone muizen. De muis is de pionier in de nieuwe wereld van de biotechnologie. De meeste muizen dienen als diermodel voor onderzoek naar humane genetische ziekten, Zonder die knock-out muizen waren de meeste doorbraken in de biomedische wetenschappen van de afgelopen 25 jaar niet mogelijk geweest. Bioloog en filosoof Ellen ter Gast onderzocht hoe een eenvoudig knaagdier zo’n glansrijke wetenschappelijke carrière heeft kunnen maken. Voor haar is het niet zozeer de vraag of deze technologieën ooit op de mens zullen worden toegepast maar wanneer dat zal gebeuren. Ze gaat in op de verwachtingen en angsten die ten grondslag liggen aan de biotechnologierevolutie. De genetisch gemodificeerde muis is voor haar afwisselend een monster van Frankenstein, een held, een Messias, een levend artefact en een deerniswekkend proefdier. De biotechnologen hebben geen monster gecreëerd, maar hebben er een ontdekt: het feit dat DNA van nature manipuleerbaar is en dat de mens dus maakbaar is, net als de muis. De vraag, aldus Ter Gast, is niet zozeer waar de biotech-revolutie ons toe zal leiden, en of dat goed is of slecht, maar veeleer of we er klaar voor zijn. ‘Biotech pioneers. A philosophical inquiery concerning the genetically engineered Mouse’, ISBN 978-90-9022260-8 (nog geen handelseditie verkrijgbaar). ----- BV Ziekenhuis - deel 4 Vierde en laatste deel van de reportageserie BV Ziekenhuis. Verslaggever Guido Spring verbleef de afgelopen weken in het Slotervaart-ziekenhuis in Amsterdam en portretteert in BV Ziekenhuis het eerste algemene ziekenhuis in Nederland dat geheel in commerciële handen is. Wat kan in een commercieel gerund ziekenhuis wel, wat in een regulier ziekenhuis niet kan? Welke nieuwe producten en behandelwijzen biedt het ziekenhuis aan om zich van andere ziekenhuizen te onderscheiden?