Het Spoor Terug
Het Leger des Heils der Rijken 3: Teloorgang 1955-1995
Aflevering 3 en slot van driedelige Spoor Terugserie "Het Leger des Heils der Rijken" over de morele herbewapening in Nederland.
In 1921 begon de Amerikaanse dominee Frank Buchman aan een missie die tot op de dag van vandaag door zijn volgelingen wordt voortgezet: verbeter de wereld door met Gods hulp bij jezelf te beginnen.
In deze aflevering aandacht voor de kwestie Indonesië, de koude oorlog en het anticommunisme, de crisisjaren, de kritiek van de ex-aanhangers, de financiering en de huidige morele herbewapening en haar activiteiten.
Tekst 1
Voor Anton Constandse staat het in 1972 als een paal boven water: de beweging voor Morele herbewapening is niet te vertrouwen. Verbeter de wereld, begin bij je zelf en laatje leiden door God, dat is de slogan die de geestelijk leider van de beweging Frank Buchman zijn volgelingen vanaf 1923 in Nederland meegeeft. Om hier aan te kunnen voldoen hoeft de mens zich alleen maar te houden aan vier Bijbelse maatstaven - absolute liefde, eerlijkheid, onbaatzuchtigheid en reinheid. Voor de oorlog, zoals u afgelopen twee uitzendingen heeft kunnen horen, was Morele Herbewapening vooral een persoonlijke kwestie. Na de oorlog richt Buchman zich meer op de westerse Democratie, die haar innerlijke kracht moet putten uit het gedachtegoed van Morele Herbewapening. Pas dan kan er een betere wereld komen en kan er bovendien tegenwicht worden geboden aan het oprukkende marxisme. Die anticommunistische drijfveer van Morele Herbewapening wordt versterkt door de inval van de Sovjet-Unie in Tsjecho-Slowakije in 1948. Buchman roept zijn volgelingen dan op om vooral de communisten in de westerse landen te winnen voor Morele herbewapening
Tekst 2
In het Duitse Roergebied zijn veel communisten actief. Namens Morele Herbewapening is Peter Hintzen er vanaf begin 1950 werkzaam.
Tekst 3
Ook de Nederlandse communisten, die vooral in de EVC, de Eenheid vakcentrale actief zijn, worden door aanhangers van Morele Herbewapening bestookt met de leer van Buchman. Soms met resultaat, zo merkt Buchman-aanhanger Bert Wolvenkamp
Tekst 4
In de loop van de jaren vijftig legt de beweging voor Morele herbewapening steeds meer de nadruk op de verschillen tussen het communistische oosten en het democratische westen. Volgens Buchman is alleen het gedachtegoed van Morele Herbewapening in staat om de verdere verspreiding van het communisme, bijvoorbeeld in Azië, een halt toe te roepen. Voor burgemeester De Loor van Delft - Eerste Kamerlid voor de PvdA en vanaf de jaren dertig aanhanger van Morele Herbewapening - is dit aanleiding om in Azië het prediken van verzoening in de praktijk te brengen. Tijdens een congres van Morele Herbewapening in maart 1958 in Baguio op de Filipijnen praat hij over verzoening met Indonesië, omdat -zoals hij later zal verklaren- 80 miljoen Indonesiërs niet achter het ijzeren gordijn mogen verdwijnen. Aad Burger, vanaf 1946 actief in Morele Herbewapening, over de uitlatingen van zijn schoonvader De Loor
Tekst 5
Een jaar later, in 1959, pleit ook Frits Philips namens Morele herbewapening voor verzoening met Indonesië. Philips ziet in de problemen rond de overdracht van Nieuw Guinea - waardoor de verhouding tussen Nederland en Indonesië op een dieptepunt is geraakt -daarvoor alle aanleiding.
Tekst 6
Zonder medeweten van de regering zoekt Frits Philips in 1959 President Soekarno op tijdens diens bezoek aan Denemarken. Over dit bezoek brengt hij op 13 mei 1959 verslag uit aan de demissionaire minister president Beel. Beel legt in een vertrouwelijk rapport woordelijk vast hoe dat gesprek volgens Philips is verlopen
Tekst 7
In 1959 verschijnt ook de publicatie Ideologie en Co-existentie, waarin Morele Herbewapening duidelijk stelling neemt tegen het communisme. Huis aan huis wordt dit 32 pagina's tellende boekje in Nederland verspreid in een oplage van drie miljoen exemplaren. De eerste regels van het pamflet zetten direct de toon: "Wij zijn in oorlog. De derde wereldoorlog is begonnen', zo begint de brochure. 'Twee ideologieën zijn er op uit de wereld voor zich te winnen. De ene is Morele herbewapening, de andere is het communisme. Mensen moeten kiezen door god geregeerd te worden of zij veroordelen zichzelf ertoe door tirannen overheerst te worden. Kiest u heden wie gij wilt dienen." Frits Philips verwoordt de inhoud van Ideologie en Co-existentie tijdens een herdenkingsbijeenkomst van Herrijzend Nederland, in oktober 1959
Tekst 8
In dag- en weekbladen verschijnen begin jaren zestig namens Morele Herbewapening pagina grote advertenties tegen het communisme. Hiermee versterkt de beweging voor de buitenwereld het beeld van anticommunistische en traditionele organisatie. Dat beeld wordt door de media op de hak genomen. De Groene Amsterdammer drukt naar aanleiding van de geldverslindende advertentiecampagne het volgende gedicht af:
Tekst 9
Ook Varaprogramma 'Zo is het toevallig ook nog eens een keer' reageert,
Tekst 10
Niet voor niets kijkt Peter Hintzen, nog steeds actief binnen Morele herbewapening, schuldbewust terug op de publicatie Ideologie en Co-existentie
Tekst 11
Frank Buchman heeft de commotie in Nederland niet meer kunnen meemaken. In 1961 sterft hij en hij wordt opgevolgd door een van zijn naaste medewerkers, Peter Howard. Ook onder diens leiding blijven de aanhangers van Morele Herbewapening zich met volle overtuiging vóór verandering van de wereld en tégen het communisme inzetten. Soms met te veel overtuiging, vindt ook Maarten de Pous, die vanaf 1959 als vrijwilliger volledig werkzaam is voor Morele Herbewapening. Maar een sekte mag je Morele herbewapening volgens hem niet noemen.
Tekst 12
Vanaf de jaren zestig blijven grootse activiteiten achterwege. Morele Herbewapening werkt liever kleinschaliger. Soms komt er een publicatie of treedt men met een toneelstuk naar buiten. De Nederlandse afdeling probeert vanaf 1965 de schooljeugd te bereiken. Het middel daartoe is de uit Amerika overgewaaide Sing out. Digna en Peter Hintzen legen uit wat dat is.
Tekst 13
Eind jaren zestig krijgt Morele Herbewapening onverwacht radio- en tv-zendtijd toebedeeld van minister Klompé van CRM. Luister naar een fragment uit de uitzending 'Vrouwen met moed gevraagd.'
Tekst 14
Met dit soort uitzendingen, maar ook met publicaties als het Zwart/wit boekje voor revolutionairen -dat zich richt tegen seks, pornografie en drugs en vóór het gezin- blijft het beeld bestaan van Morele Herbewapening als behoudende christelijke club. Dat traditionele imago merkt ook Aad Burger als hij eind jaren zestig door de federatie Utrecht van de Partij van de Arbeid wordt voorgedragen als federatievoorzitter
Tekst 15
Tot op de dag van vandaag is Morele herbewapening actief. Nog steeds werken vrijwilligers op basis van geloof en gebed, d.w.z. zonder vaste inkomsten, afhankelijk van steun van sympathisanten. Jaarlijks worden er in het conferentiecentrum in het Zwitserse Caux nog bijeenkomsten georganiseerd, zoals de Caux Round Table, een informele bijeenkomst van belangrijke industriëlen uit de hele wereld. Maar een massabeweging, zoals in de jaren dertig, zal Morele Herbewapening nooit meer worden. Maarten de Pous legt uit waarom.
Tekst 16
De nu 90-jarige Frits Philips, al vanaf 1934 actief, ziet nog steeds een taak weggelegd voor Morele Herbewapening. Een beweging die het bouwen van bruggen tussen volkeren nog altijd nastreeft. Over het conflict in het voormalige Joegoslavië zegt Philips: