Het Spoor Terug
Het Leger des Heils der Rijken 2: Jubeljaren 1944-1955
Aflevering 2 van de driedelige Spoor Terugserie over de Morele Herbewapening "Het leger des Heils der rijken".
In 1921 begint de Amerikaanse dominee Frank Buchman aan een missie die tot op de dag van vandaag door zijn volgelingen wordt voortgezet: verbeter de wereld door met Gods hulp bij jezelf te beginnen".
In deze aflevering aandacht voor de heroprichting, de doorbraakaanhangers, de toenadering tot Duitsland, en de pogingen om ook een beweging voor de arbeider te zijn.
Inleidende teksten:
Tekst 1
In het dorpje de Steeg, op het prachtige landgoed van huize Rhedeoord, vertelt Peter Hintzen, aanhanger van Morele Herbewapening, over de nieuwe ideologie waarmee Frank Buchman de wereld na de Tweede Wereldoorlog wil veranderen; een innerlijke kracht geven aan de democratie, waardoor elke dictatuur kan worden weerstaan.
De Nederlandse aanhangers van Morele Herbewapening zijn nog niet op de hoogte van Buchmans nieuwe ideeën. In een pamflet, dat op 13 mei 1945 verschijnt onder de titel "Nederland zal herrijzen" bouwen zij voort op de grondslagen van de vooroorlogse Oxfordbeweging. "Verbeter de wereld, begin met jezelf en laat je leiden door God is nog steeds het motto. En dat doel kan ieder mens bereiken als men zich maar laat leiden door vier Bijbelse maatstaven: absolute eerlijkheid, reinheid, onbaatzuchtigheid en liefde. Het houden van stille tijd, een soort dagelijkse meditatie waarbij je gedachten krijgt van God, moet de mens helpen om die maatstaven te verwerkelijken. De ideeën van Buchman over Morele herbewapening als gedachtegoed voor de democratie bereiken via de geallieerde strijdkrachten mondjesmaat ons land. In september wordt daarom een groepje mensen naar Amerika gestuurd om zich op de hoogte te stellen van de nieuwe ontwikkelingen. Bert Wolvekamp, die voor de oorlog ontslag heeft genomen om zich als fulltimer volledig voor Morele Herbewapening in te zetten, mag ook naar Amerika
Tekst 2
Voor de mensen van Morele Herbewapening is het de gewoonste zaak van de wereld om door te dringen tot vooraanstaande personen in de samenleving. Het hoort ook bij de strategie van Buchman: verover de massa via haar leiders. Frits Philips, die al vanaf 1934 in de beweging actief is, legt het zo uit
Tekst 3
Het houden van informele bijeenkomsten met vooraanstaande mensen in de samenleving kan vanaf de zomer van 1946 plaatsvinden in een eigen conferentieoord. Door gulle giften van een paar Zwitserse families kan de beweging een voormalig hotel aankopen in het Zwitserse Caux, vlakbij het meer van Genève. Tot op de dag van vandaag - dit jaar bestaat Caux vijftig jaar - doet het dienst als hét centrum voor Morele Herbewapening. Het conferentieoord wordt gedragen door de bezoekers. Mary van der Broek - echtgenote van de inmiddels overleden oud-directeur van de Wereldomroep, Henk van der Broek en beter bekend als De Rotterdammer van Radio Oranje - vertelt hoe het leven er in Caux aan toe gaat.
Tekst 4
De meeste gasten blijven maar een week of twee. Fulltimers, vrijwilligers die zich volledig voor Morele herbewapening inzetten, zorgen voor de organisatie, bedenken plannen en vermaken de gasten met muzikale optredens. Het zijn vaak jonge lieden die zich volledig geven voor God en Frank Buchman. Herman Knoop is eind jaren veertig afgestudeerd arts, kan een eigen praktijk beginnen, maar besluit om zijn leven in dienst te stellen voor Morele Herbewapening. Van een prive-leven is nauwelijks sprake meer. Alles wordt besproken in het team, of het nu gaat om een middagje skiën of om een avondje uitgaan. Vakantie is er niet bij.
Tekst 5
De missie voor Morele Herbewapening is het brengen van verzoening, het opheffen van conflicten en het slaan van bruggen. Tussen personen, maar ook tussen volkeren. "Waar zijn de Duitsers" vroeg Frank Buchman zich af tijdens de openingsconferentie in Caux, "U kunt zonder Duitsland geen nieuw Europa bouwen". En geheel volgens de wil van de geestelijk leider wordt alles in het werk gezet om contact met de Duitsers te krijgen. Aart Burger, student te Leiden is in 1947 aanwezig bij een grote conferentie in Caux.
Tekst 6
Vanaf 1948 zijn teams van morele herbewapening in Duitsland bezig om de gedachten van de beweging over te brengen. Er worden musicals en toneelstukken opgevoerd met titels als "De goede weg' en "De vergeten factor' die inhoudelijk er op neer komen dat, als de mens maar eerlijk is en voor zijn fouten wil uitkomen, er een betere wereld mogelijk is. Peter Hintzen, die zijn studie geschiedenis heeft opgegeven om voor morele herbewapening te werken, wordt begin 1950 naar Duitsland uitgestuurd om verzoening te prediken
Tekst 7
Ook in Nederland prediken Morele Herbewapenaars openlijk de verzoening met Duitsland. Er vinden uitwisselingsprogramma's plaats, burgemeesters schrijven elkaar gelukwensen en in 1954 nodigt Dirk de Loor, PvdA-burgemeester van Delft en fervent aanhanger van de ideeën van Morele Herbewapening een Duitse toneelgroep uit om in zijn stad, als teken van verzoening op te treden. Nona de Brauw, al vanaf de jaren dertig bij Morele herbewapening betrokken, herinnert het zich nog
Tekst 8
Niet iedereen kan de pogingen tot verzoening met Duitsland waarderen. Het communistische dagblad De Waarheid reageert furieus
Tekst 9
Niet alleen verzoening met Duitsland is een internationaal speerpunt van Morele Herbewapening, ook de klassenstrijd overbruggen is dat. Klassenstrijd is een achterhaald begrip laat Frank Buchman veelvuldig weten. Daarvoor in de plaats moet gestreden worden voor harmonie tussen werkgever en werknemer. Dan pas kan er een nieuwe maatschappij ontstaan. Het overbodig maken van klassenstrijd probeert ook de Nederlandse tak van Morele herbewapening te realiseren. Een belangrijk werkgebied voor de zendelingen van Buchman is de Rotterdamse haven. Aart Burger, rechtenstudent in Leiden, probeert daar zijn ideeën over een betere wereld te slijten
Tekst 10
Morele herbewapening is ook na de oorlog een beweging voor gegoede lieden, Maar eind jaren veertig, begin jaren vijftig probeert de beweging ook de arbeiders er bij te betrekken. Frits Philips legt uit waarom:
Tekst 11
Aad Burghout werkt vanaf eind jaren veertig op de Hoogovens, in de staalfabriek. Burghout is aktief lid van de Eenheidsvakcentrale en heeft veel aanhang bij zijn collega's. Maar door onenigheid stapt hij in 1950 uit de door de communisten geleide vakbond. Via Johannes de Boer, een fulltimer die zich voor Morele Herbewapening speciaal met de arbeiders in de fabrieken bezig houdt, komt hij in aanraking met Morele Herbewapening. Samen met zijn vrouw wordt Aart Burghout uitgenodigd om een weekje naar Caux te komen. Volledig betaald en het kost hem geen vakantiedagen
Tekst 12
Naast publicaties maakt Morele Herbewapening -in het buitenland beter bekend als MRA - Moral Rearmament - regelmatig gebruik van toneelstukken om de boodschap aan werknemers en werkgevers over te brengen. Frits Philips legt uit waarom
Tekst 13
De Baas wordt in 1954 voor het eerst in Nederland opgevoerd, zij het in een Duitse versie. Een paar jaar later is het toneelstuk in het Nederlands te zien met aanhangers van Morele Herbewapening als acteurs. Het verhaal gaat over een conflict tussen directeur Staalbank, die 1000 mensen wil ontslaan en vakbondsbestuurder Eikhout, die wil staken. Aart Burger heeft het stuk ook gezien:
Tekst 15
De manier waarop Morele Herbewapening de stukken ten tonele voert doet denken aan het politieke theater dat twee decennia later in Nederland veelvuldig wordt gespeeld: de boodschap staat centraal. Er is één groot verschil: Morele Herbewapening wil met toneelstukken als De Baas en De vergeten factor juist de klassenstrijd bestrijden en predikt verzoening. De meeste initiatieven voor dergelijke projecten worden vanuit het conferentiecentrum in Caux ontwikkeld. Herman Knoop is daar werkzaam als fulltimer en ondersteunend lid van een rondreizend toneelgezelschap
Tekst 16
Hoogovenarbeider Aad Burghout ziet, na zijn bezoek aan Caux en ondanks zijn vele bezwaren tegen Morele Herbewapening, toch wel goede kanten aan de beweging van Frank Buchman, hoewel hij nooit een boek over de beweging heeft gelezen, nooit een toneelstuk heeft gezien en niet gelovig is. Vooral de maatstaf eerlijkheid spreekt hem aan, maar eigenlijk heeft hij daar het gedachtegoed van Buchman niet voor nodig. Een jaar lang draait hij mee met Morele Herbewapening. Het Nederlandse team maakt er dankbaar gebruik van, vooral bij openbaren bijeenkomsten. Soms tot verbazing van Aad Burghout zelf.
Morele herbewapening en de vijfde mei
“Haili, hallo, halla”, zongen degenen die als onvervalste kompels uit het Ruhrgebied aangekondigd waren, maar – naar hun fijnzinnige liedjes e oordelen - eerder een Wehrmachtspeloton vormen. Zij waren in Rotterdam op uitnodiging van de "morele herbewapening" en speelden er toneel. In het dure programma, dat die avond werd uitgereikt, maakt men duidelijk dat deze "kompels" grote vrienden zijn van Adenauer. (...) Maar wij hebben dat programma beslist niet nodig om te weten dat de "morele herbewapening" een voorpost is van het Adenauer-militarisme in het buitenland. (...)
"Duitsland is bereid", verkondigde het toneelstuk en gaf hoog op van de "zending die Duitsland in Europa" te vervullen heeft.
Het is volkomen duidelijk. De tournee van de "morele herbewapening" is gericht op de morele ontwapening van ons volk tegenover het Duits militarisme en de brutale eisen, die het Adenauer-bewind in deze dagen aan Nederland stelt.(...) De "herbewapenaars" trekken uit om stemming te maken ten voordele van de Duitse militaristen en om -zelfs in het geschonden Rotterdam- hun vlag opnieuw te hijsen