Het Spoor Terug
Release Haarlem 1: Alles moet anders
Aflevering 1 van tweeluik over de geschiedenis van Release Haarlem.
Inleidende teksten:
inleiding redactie
Alles moet anders, en het kan ook. Kijk zo.
25 jaar geleden, zo rond deze tijd, ontstond een nieuw fenomeen: Release, iedere zich respecterende plaats kreeg een eigen Release. Je kon er terecht voor welhaast elk maatschappelijk probleem. Abortus, dienstweigeren, kraken, psychische hulp en noem maar op. Nagenoeg overal verdween Release al na een paar jaar. Alleen in Haarlem leeft het fenomeen voort.
Binnenkort viert Release Haarlem het 25-jarig jubileum. In twee afleveringen belichten we het ontstaan, de maatschappelijke invloed die toen niet gering was en het verval van deze organisatie. In de eerste aflevering kijken we terug naar 5 mei 1970. 25 jaar na de oorlog werd Bevrijdingsdag extra feestelijk gevierd. Maar niet door een grote groep Haarlemmers. Die betoogden die dag tegen de woningnood die na 25 jaar nog steeds schrijnend was.
Max Sipkes, toen scholier en nu programmamaker, was ingedeeld bij de kraakgroep van het Sierkan-complex. Aan de hand van de film Our House van Gerrit van Dijk, nu animatiefilmer en Peter Brouwer, nu topman bij Joop van den Ende volgt hij vandaag het Spoor terug.
Tekst
Alles moet anders, en het kan ook. Kijk zo.
25 jaar geleden, zo rond deze tijd, betoogde Release tegen welhaast elk aspect van hulpverlening en maatschappelijke zorg. Release stond voor alternatieve hulpverlening. De psychiatrie moest persoonlijker worden, pillen waren taboe.
Dienstweigeraars werden juridische geholpen, ieder verzoek om Abortus, toen zeer verboden, werd gehonoreerd.
25 jaar geleden werd release Haarlem opgericht, dat binnenkort het 25-jarig-jubileum viert. Verslaggever Max Sipkes was zelf nauw betrokken bij de begintijd van release. Hij volgt vandaag het spoor terug.
tekst
Het is 5 mei 1970. In Nijmegen, Arnhem en Haarlem worden voor het eerst door politieke organisaties huizen gekraakt. 25 jaar na de bevrijding is de woningnood nog steeds enorm. Voor veel mensen zijn de woonomstandigheden slecht. Door de grote vraag naar huizen stijgen de huizenprijzen voortdurend. Speculanten hebben belang bij leegstand.
Het idee voor de kraak komt in Haarlem op tijdens een hearing in het Haarlemse stadhuis. Daar namen politici kennis van de woningnood. De Haarlemmer Gerrit van Dijk, nu bekend als animatiefilmer, maakte toen van die vijfde mei een film. Hij kan zich de bijeenkomst op het stadhuis nog precies herinneren.
tekst
De rumoerige gemeenteraadsvergadering krijgt een vervolg. Op 5 mei 1970 verzamelen een paar honderd Haarlemmers 's ochtends vroeg op verschillende plekken in de stad. Ze zijn afkomstig uit alle mogelijke geledingen. Scholieren en gelovigen, psp-ers en communisten, dienstweigeraars en andere vredesidealisten. De politie speurt 's ochtends de stad met veel extra mensen af. Annemieke Evers, toen student rechten, nu advocaat, was toen bij de voorbereidingen nauw betrokken.
tekst
aldus Ben Evers, toen net afgestudeerd als theoloog en nu manager in de gezondheidszorg. Evers was toen wat men nu secretaris zou noemen. In zijn archief is makkelijk te zien welke brieven van hem afkomstig zijn. Zijn schrijfmachine mist de letter B. Evers ondertekent de brieven stelselmatig met aksie 70, gespeld met een S. De media is dat te gortig, daar spelt men het woord aktie hardnekkig met een T.
tekst
Op 29 april 1970 noemt burgemeester De Gou van Haarlem eventuele kraakacties 'onaanvaardbaar'. Bezit is een grondrecht en dat geldt dus ook voor woningen. Toch ontvangt de actiegroep van alle mogelijke kanten sympathiebetuigingen. Vlak voorde kraak worden 17-duizend stencils verspreid met oproepen om mee te doen en tips over lege huizen te geven. De politie brengt twee mannen op die de stencils rondbrengen. Een bokser biedt zijn diensten aan en ene handelaar in koevoeten stelt deze gratis ter beschikking, zo meldt het Haarlems Dagblad op 4 mei. Makelaars hebben de politie een lijst gegeven van hun leegstaande huizen met het verzoek die te bewaken. De politie belooft apart te surveilleren. Door tips uit de bevolking heeft de actiegroep 200 adressen van leegstaande huizen. Op de actiedag zelf is het theater De Waag van de zangeres Coby Schreyer het ontmoetingspunt.
tekst:
De kraken waren goed voorbereid. Vele avonden was er vergaderd. De Haarlemse advocaat Tom Laus instrueerde de krakers in spe vooraf hoe te handelen, 'zorg dat de braak niet opvalt. Herstel beschadigingen met kneedbaar hout. Plaats 4 stoelen, een tafel en een bed in het huis, laat de politie voortal niet binnen'.
De Haarlemse kraakactie van 5 mei 1970 was een enorm succes. Er kwam geen agressie, integendeel. Er was alom waardering voor de krakers en mededogen met de gezinnen voor wie werd gekraakt. Politici kwamen kijken en toonden begrip. Burgemeester De Gou, die eerder nog fel van leer trok, gaf de politie opdracht uitsluitend proces verbaal op te maken. Dat moet, herinnert Jannie Sipkes zich, goeddeels te danken zijn aan de inzet van het PvdA raadslid en Kamerlid Joop Voogd. Achter de Schermen van het stadhuis bewoog hij hemel en aarde om escalatie te voorkomen. Zo werd die vijfde mei toch een vreedzame dag.
tekst
In de Haarlemse gemeenteraad volgt op 10 juni 1970 een lang debat gewijd over de kraakactie. De stemming blijkt daar nogal omgeslagen. Waar eerder het woningbezit, en dus de leegstand, werd verdedigd geeft het college van B en W aan de publieke opinie toe. De raadsleden krijgen inzage in de lijst van leegstaande huizen. Het zijn er dan 176. Besloten wordt tot een 'keihard vorderingsbeleid van leegstaande huizen'. Een huis dat drie maanden leegstaat kan worden gevorderd. Makelaars schrikken. Ze plaatsen planten voor de ramen van leegstaande huizen zodat die bewoond lijken. Maar voor hen was de strijd toen toch verloren. Ook de politiek noemt de woningnood 'volksvijand nummer 1.'
Het politieke doel was aan de kaak gesteld. Het zou jaren later leiden tot de leegstandswet. Jan Haverkort, Toen kraker en nu wethouder van volkshuisvesting in Haarlem kijkt vanuit zijn statige wethouderskamer terug.
tekst
Release Haarlem was geboren. 25 jaar geleden bleken er zoveel problemen dat de oprichting van de hulpinstelling Release nodig bleek, zo'n 130 ex-krakers werden hulpverlener. Hoe dat verder ging hoort u volgende week.
De historische fragmenten komen uit de film 'Our House 1970' Die op 5 mei 1970 door Gerrit van Dijk en Peter Brouwer is gemaakt.