Het Spoor Terug
de Poolse bevrijders 2
Slot van het tweeluik Poolse Bevrijders van Paul van der Gaag, over de Polen die betrokken waren bij de bevrijding van Nederland. Naast Canadezen, Britten en Amerikanen hebben ook de Polen een belangrijke rol gespeeld bij de bevrijding van ons land. Het was de bedoeling dat ze na ons land ook hun eigen land zouden bevrijden, maar daar is het niet van gekomen: Polen kwam onder de Russische invloedssfeer, en veel van de Poolse bevrijders bleven daarom in het westen. Zo'n vierhonderd van hen bleven in Nederland. In deze aflevering staan hun belevenissen na de Duitse capitulatie centraal.
Aan het woord:
-Jan Czerwinski
- Jan Berdowski
- Wladislav Kohutnicki, beroepsmilitair
- Wally Kizewski
- Freddy Wieliszek
- Willy Wylenzek, Pools soldaat
Inleidende teksten:
Tekst 1
Als in mei 1945 de oorlog in Europa is afgelopen, is dat voor de meeste mensen reden om feest te vieren. Voor de soldaten van de Eerste Poolse Pantserdivisie niet. Hun ideaal: 'zelf het vaderland bevrijden', hebben ze niet kunnen verwezenlijken. Het zijn de Russen die Polen bevrijd hebben. En de meeste van de Poolse soldaten die zich op dat moment in het westen bevinden zien dat niet als 'bevrijding', maar als bezetting. De Russische inval uit 1939 zijn ze nog niet vergeten en ze voelen er dan ook weinig voor terug te keren naar een Polen dat onder de Russische invloedssfeer valt. Toch lijkt er weinig anders op te zitten. Roosevelt, Churchil en Stalin hebben een jaar eerder immers al besloten Europa onderling te verdelen. Voor de Polen is dit een bittere pil. Ze voelen zich door de leiders van de geallieerde legers verraden. Als hij er nu aan terug denkt zit het Jan Czerwinski nóg hoog.
Tekst 2
Ook Jan Berdowski is hevig teleurgesteld in het verkwanselen van Polen aan de Russen. Volgens hem heeft het maar weinig gescheeld of er was na de capitulatie van Duitsland doorgevochten. De Poolse divisie en andere westerse geallieerde troepen stonden klaar om naar het oosten te trekken en de strijd aan te binden met de Russen.
Tekst 3
De Poolse soldaten hoeven niet direct na het beëindigen van de oorlog te kiezen of zij wel of niet terug naar Polen willen. De eerste tijd blijven ze nog deel uitmaken van de geallieerde bezettingsmacht in Duitsland. Maar dan komt toch het moment van demobilisatie en moet er een keus gemaakt worden. Wladislav Kohutnicki.
Tekst 4
De meeste soldaten van de Eerste Poolse Pantserdivisie kiezen ervoor in het westen te blijven. Ze zijn welkom in alle landen die ze bevrijd hebben en kunnen ook in Engeland of Amerika terecht. Zo'n vierhonderd kiezen er voor Nederland. De meeste omdat ze er een leuk meisje hebben leren kennen. Het is overigens niet voor iedereen even eenvoudig dat meisje weer terug te vinden. Wally Kizewski heeft de naam en het adres van de schone die hij in Emmen heeft leren kennen, wel genoteerd, maar fonetisch op z'n Pools.
Tekst 5
Wally Kizewski is een van de weinigen Polen die zich in het noorden van het land heeft gevestigd. De meeste komen in Breda en omgeving terecht. Een van hen is Freddy Wieliszek. Ook hij heeft weinig moeite zich in Nederland aan te passen. Zijn geluk is dat hij goed kan voetballen. Voor de oorlog speelde hij al in het nationale jeugd elftal van Polen. Als hij na de demobilisatie naar zijn verloofde in Breda komt kan hij als voetballer direct aan de slag.
Tekst 6
Alle Polen die voor de bevrijding van Nederland gevochten hebben kunnen op den duur de Nederlandse nationaliteit krijgen. Maar niet iedere bevrijder die zich hier heeft gevestigd heeft het even makkelijk. Jan Berdowski, die eind 1944 een meisje in de omgeving van Breda heeft leren kennen, wordt hier niet met open armen ontvangen.
Tekst 7
Berdowski is niet de enige met kritiek op Nederland. Willy Wylenzek vindt dat de Nederlandse overheid de voormalige soldaten van de eerste Poolse Pantserdivisie wel wat meer waardering zou mogen geven.
Tekst 8
Ondanks hun klachten over Nederland willen de Poolse veteranen hier niet meer weg. Ook niet nu hun vaderland niet meer onder het Russisch juk gebukt gaat. De welvaart hier bevalt ze en hun kinderen en kleinkinderen zijn helemaal Nederlands. Ze zoeken elkaar ook niet zo vaak meer op als vroeger en veel van de Poolse verenigingen die dertig jaar geleden nog een bloeiend bestaan leidde, zijn inmiddels verdwenen.
Maar het afgelopen jaar hebben de Polen in Nederland elkaar weer regelmatig ontmoet, niet alleen bij alle plaatselijke bevrijdingsherdenkingen, maar ook bij de begrafenis van generaal Maczek op 23 december vorig jaar. Hun generaal, die na de oorlog in Schotland is gaan wonen, maar zich bij zijn dood heeft laten overvliegen naar Breda om bij zijn oude strijdmakkers begraven te worden. Wladislav Kohutnicki praat nog steeds met ontzag over hem.