Het Spoor Terug
De nieuwe mens afl. 5: De oorlog
Deel vijf van de zesdelige serie 'De nieuwe mens', over het leven in de Sovjet-Unie van 1917 tot de periode Gorbatsjov. In deze aflevering: de Tweede Wereldoorlog, de wederopbouw en de dood van Stalin in 1953.
Op 22 juni 1941 valt Hitler de Sovjet-Unie binnen. Stalin roept het volk op om de heilige grenzen van het vaderland te verdedigen. Dat lukt, maar wel ten koste van miljoenen mensenlevens.
Interviews over de oorlogsperiode:
- Sonja Kotlarowa, voormalig dwangarbeidster;
- voormalig krijgsgevangene Alexander Pavlov;
- Tatjana Voogd-Stojánova, een na de oorlog naar Nederland geëmigreerde Russin;
- Sima Sneevliet, de dochter van de Nederlandse communist Henk Sneevliet en een Russische moeder;
- Pauline van Blitterswijk, een Russische die sinds 1945 in Nederland woont en een voormalige Russische dwangarbeidster en dochter van een 'koelak', een vijand van de arbeidsklasse;
- de Nederlandse Hilde Wiesing en de Russin Galina Miackaja, beiden woonachtig in Moskou tijdens de oorlog.
Inleidende teksten:
tekst 1
"Voor de Duitse soldaten is geen hindernis onoverwinnelijk", zo juicht het Duitse bioscoopjournaal in de zomer van 1941 bij de beelden van snel oprukkende SS-eenheden in Rusland. Op dat moment is dat ook zo. Nadat Hitler op 22 juni 1941 het niet-aanvalsverdrag met Stalin aan z'n laars heeft gelapt en de Sovjet-Unie is binnengevallen, gaan de ontwikkelingen
razendsnel. In september staan de Duitse troepen voor Leningrad en in oktober naderen ze Moskou.
Sonja Kotlarówa (ze is na jaren dwangarbeid in de Duitse industrie na de oorlog in Nederland terecht gekomen) is zeventien als de oorlog uitbreekt. Ze woont in een stadje ten westen van Moskou en wordt dus zeer snel met de oorlog geconfronteerd.
tekst 2
Intussen is het Rode Leger grotendeels in de pan gehakt. Drie miljoen Russische soldaten zijn krijgsgevangen gemaakt. Onder hen is Alexander Pavlov. Het is een pseudoniem voor een Rus, die na de oorlog niet terug durft te keren naar zijn vaderland. Volgens hem is het falen van de Sovjet-troepen vooral te wijten aan het feit, dat Stalin kort voor de oorlog 80% van het officierenkorps naar Siberië heeft laten deporteren. Het nieuwe kader heeft te weinig kwaliteit om deze aanval te weerstaan.
tekst 3
Het is 14 augustus 1941 als de Duitse radio meedeelt, dat Odessa in het zuiden van de Sovjet-Unie omsingeld is door de bondgenoten van de nazi's, de Roemenen. In Odessa bevindt zich op dat moment Tatjana Stojánova, ook een Russin die na de oorlog in Nederland terecht komt en nu mevrouw Voogd heet. Zij herinnert zich de gemengde gevoelens waarmee veel
Sovjetburgers kwamen te zitten.
tekst 4
In de omgeving van Sima Sneevliet, kind van een Russische moeder en een Nederlandse vader, die in 1934 als tienjarige naar Rusland is gekomen, bestaat geen aarzeling over de vraag hoe men de fascisten tegemoet moet treden. Er is maar één antwoord en dat is gehoor geven aan de oproep van Stalin en deel nemen aan 'de Grote Vaderlandse Oorlog'. Sima, die net
moeder is geworden en in Moskou woont, moet evacueren en komt met haar man, die in het leger is, in Swerdlovsk terecht.
tekst 5
Hoewel een groot deel van de Moskovieten de stad ontvlucht, blijven er ook achter. Twee van hen zijn de Russische Galina Miackája en de Nederlandse Hilde Wiesing. De laatste is in 1931 naar Rusland verhuisd en werkt als vertaalster bij Radio Moskou; de eerste is nog maar 8 jaar als de oorlog uitbreekt.
tekst 6
De Duitsers en hun bondgenoten, de Finnen en de Roemenen, bezetten een half jaar na de inval bijna eenderde deel van Europees Rusland. Maar in dat deel van het land ligt wel de Oekraïne, de 'graanschuur' van het land. Die is in de winter van 1941 op '42 onbereikbaar geworden voor de miljoenen
Russen, die nog in onbezet gebied wonen. Zij gaan daardoor de zoveelste 'hongerwinter' van de eeuw in. Sima Sneevliet:
tekst 7
Hoewel het Rode Leger enorme klappen heeft gekregen, is het toch niet definitief verslagen. De Duitsers hadden er op gerekend om met hun 'operatie Barbarossa' nog vóór de winter de Sovjet-troepen definitief te verslaan. Nu dat niet is gelukt, komen ze in de problemen, want op een oorlog in winters Rusland zijn ze niet voorbereid. Al in die eerste hongerwinter boeken de Russen een overwinning bij Moskou en ondanks een groot zomer-offensief van de Duisters in 1942 komen ze niet verder dan Stalingrad. Die stad wordt het keerpunt in de oorlog. Daar wordt het Duitse Zesde leger vernietigd en dan volgt een onafgebroken terugtocht van de
Duitse legers, inclusief hun bondgenoten, onder wie ook Nederlandse Oostfront-soldaten. Een verslag van 10 december 1942 door C. van Dijk, medewerker van de SS Propaganda Kompanie.
tekst 8
Op 8 mei 1945 is er vrede en Moskou viert feest. Sima Sneevliet is er bij.
tekst 9
Maar in andere steden zitten de bewoners in angst en beven over hun toekomst. Want Stalin zal vast niet vergeten zijn, dat ze in Odessa de Roemenen met bloemen hebben ingehaald...
Tatjana Stojanóva.
tekst 10
Maar niet alleen echte collaborateurs worden onverbiddelijk aangepakt, ook Russen die uit krijgsgevangenschap of uit dwangarbeiderskampen terugkeren, worden niet met open armen ingehaald, weet Sima Sneevliet.
tekst 11
Voor de gewone Sovjet-burger, die geen last heeft van vervolging of repressie, volgt op het bevrijdingsfeest overigens ook razendsnel de ontgoocheling. Immers, het land is totaal vernield. Tijdens de veldslagen hebben zowel de Russische als de Duitse legers de taktiek van de
'verschroeide aarde' toegepast. Dat betekent dat hele landstreken vernield zijn, dat er nog amper huizen zijn om in te wonen en fabrieken om het vernielde te vervangen. Bovendien is Stalin niet van plan om de bevolking voorrang te geven bij de wederopbouw van het land. De zware industrie en
prestige-projecten gaan vóór huizenbouw en voedselproductie. Hij kan het zich rustig permitteren, want hij is onaantastbaarder dan ooit na de overwinning op de Duitsers.
tekst 12
Pas rond 1950 begint het wat beter te worden, zo herinnert Sima Sneevliet zich. Weliswaar is de woningnood nog enorm en is er ook een groot tekort aan kleding, maar er is in elk geval weer genoeg te eten en te drinken.
tekst 13
En dan, op 1 maart 1953, krijgt Stalin een beroerte. Vijf dagen later is hij dood. Sima Sneevliet is blij, maar Pauline van Blitterswijk, een Russische dwangarbeidster, die al sinds 1945 in Den Haag woont, huilt.
tekst 14
Wat er allemaal door Stalin of in zijn naam aan gruwelijkheden is bedreven, daar wordt enkele jaren na zijn dood voor het eerst iets hardop over gezegd in de Sovjet-Unie. De man, die dat durft is zijn opvolger Nikita Chroetsjov. Over het leven onder hem en zijn opvolger Brezjnev, gaat volgende week de zesde en laatste aflevering van 'De Nieuwe Mens'.