Het Spoor Terug
Cheerio! 3: Onrust in de haven
Deel drie van de zeventiendelige serie 'Cheerio!' over Nederland tijdens de wederopbouw.
In deze aflevering: de strijd in de Rotterdamse haven voor hoger loon en betere arbeidsvoorwaarden.
Het verloop van de vakbondsgeschiedenis voor de havenarbeiders te Rotterdam wordt gevolgd, zoals de machtsgreep van de CPN binnen de EVC en de oprichting van het Onafhankelijk Verbond van Bedrijfsorganisatie (OVB) in 1948.
In mei 1945 is het slecht gesteld met de haven. De Duitsers hebben vlak voor de capitulatie alle belangrijke installaties opgeblazen. Op 14 mei worden alle nog beschikbare arbeiders door de havenbaronnen weer aan het werk gezet om de haven zo snel mogelijk te herstellen. Half verhongerd, vaak zonder behoorlijke kleding, gaan ze aan de slag voor een vooroorlogs loon en onder erbarmelijke omstandigheden. Door de slechte werkomstandigheden breken al snel stakingen uit en ze leiden tot de oprichting van de Eenheidsvakcentrale (EVC) in juni 1945. Het eerste grote conflict breekt uit als de Binnenlandse Strijdkrachten die de orde moeten bewaren het vuur openen op een schip met havenarbeiders aan boord. Op 27 juni breekt een staking uit en de arbeiders sluiten zich massaal aan bij de EVC, die door werkgevers en overheid niet wordt geaccepteerd als onderhandelingspartner. Het begin van een lange harde strijd voor hoger loon en betere arbeidsomstandigheden. Met een historisch fragment van een toespraak van minister-president Schermerhorn om de stakingen te bezweren
Inleidende teksten:
TEKST 1 De eerste weken na de bevrijding wordt er hard gewerkt in de Rotterdamse haven. Binnen de kortste keren kan er weer volop worden geladen en gelost. Voor de arbeiders staat daar weinig tegenover. Manus Hekelaar, die al vanaf 1927 in de haven werkt kan van het eerste naoorlogse loon niet rondkomen.
TEKST 2 Aangezien de vakbeweging zich weinig van het lot van de arbeiders aantrekt, wordt besloten een nieuwe vakbond op te richten. Het idee voor zo'n nieuwe bond was al tijdens de oorlog in kringen van het verzet ontstaan. Een bond voor alle arbeiders, zonder bindingen met kerkelijke of politieke stromingen, kortom een bond die alle oude bonden overbodig maakt. De EVC, Eenheidsvakcentrale wordt opgericht. In Rotterdam gebeurt dat op 13 juni 1949. Tijdens die oprichtingsvergadering wordt een manifest opgesteld, waarin een lijst staat van 22 eisen aan de werkgevers. Leen van Os, een van de oprichters, over de belangrijkste eisen die destijds door de EVC gesteld werden.
TEKST 3 Twee weken na de oprichting van de EVC barst de bom. Op 27 juni wordt een boot met havenarbeiders beschoten door de Binnenlandse Strijdkrachten, die belast zijn met de controle op havendiefstallen. De boot zou niet snel genoeg gehoor hebben gegeven aan de sommatie te stoppen. Dezelfde avond nog breekt een spontane staking uit, die zich de volgende dag als een olievlek over de hele haven uitbreidt. Volgens havenarbeider Arie Slager was deze beschieting de druppel die de emmer deed overlopen.
TEKST 4 Een van de zaken die de arbeiders erg dwarszitten, is het functioneren van de HAR, de Haven Arbeidsreserve, een aannamelokaal voor los personeel, dat door de havenarbeiders het hok genoemd wordt. Nogmaals Arie Slager.
TEKST 5 De HAR moet verdwijnen volgens de stakers. En er moet ook een eind komen aan de gesplitste werktijden. Bootwerker Jaap Laene.
TEKST 6 De havenarbeiders worden massaal lid van de EVC. De tweede dag van de staking gaat een delegatie van de bond, waaronder Leen van Os, op bezoek bij de Scheepvaartvereniging Zuid, de werkgeversorganisatie.
TEKST 7 Een fragment uit een radio-rede van premier Schermerhorn op 3 juli 1945. Een dag later wordt de staking opgeheven in afwachting van wat onderhandelingen zullen brengen. Van echt onderhandelen komt het niet, omdat de EVC wegert de regels van het spel - waarnaar Schermerhorn in zijn rede verwijst- te aanvaarden. Stakingsleider Leen van Os vindt die regels van destijds nog steeds volstrekt onredelijk.
TEKST 8 De christelijke bonden en het NVV accepteerden die regels destijds wel, en waren tegen iedere staking die plaatsvond. Leen van Os wond zich vreselijk op over de mentaliteit van de andere bonden.
TEKST 9 (vervalt)
TEKST 10 (vervalt)
TEKST 11 Het blijft intussen onrustig in de haven. Het grootste deel van de eisen van de EVC is nog niet ingewilligd door de havenbaronnen. Een groot aantal werkonderbrekingen en korte stakingen volgt. Iedere aanleiding wordt aangegrepen om het werk neer te leggen en de eisen weer boven tafel te halen. Zo weigeren de arbeiders in maart '46 massaal een sinaasappelenboot uit het Spanje van Franco te lossen, en gaat de haven een aantal dagen plat. Als de boot door vrijwilligers van buiten de haven gelost is gaat iedereen weer aan het werk, maar nog geen maand later is het weer raak.
TEKST 12 Volgens Goof Huiskens was het voor veel van de stakers een zware opgave de staking zo lang vol te houden.
TEKST 13 Dit keer gaat ook premier Schermerhorn in zijn radio-rede fel tegen de stakers tekeer. En ook de voltallige pers, behalve de Waarheid, keert zich tegen de stakers. Toch merkt Manus Hekelaar weinig van een vijandige houding bij het publiek. Mensen van buiten de haven, die worden ingezet om het werk van de stakers over te nemen, blijken makkelijk te bepraten.
TEKST 14 Het is inmiddels ruim een jaar geleden dat de eerste staking begon, en er is, buiten de 25 % loonsverhoging, weinig bereikt. Het ledental van de EVC begint intussen af te nemen, niet alleen omdat christelijke en katholieke arbeiders vanaf de kansel verboden wordt lid te zijn van deze duivelse bond, maar ook omdat de sociaaldemocratische arbeiders schoorvoetend beginnen terug te keren naar het NVV. Arie Slager deed dit als een van de eersten, al voor de zeeliedenstaking.
TEKST 15 Ook de vele interne ruzies binnen het EVC zijn een reden voor het verloop. De interne geschillen lopen uiteindelijk zo hoog op dat er een scheuring komt. Oorzaak van alle ruzies is volgens Leen van Os, dat de CPN probeerde de EVC in haar greep te krijgen. Als de communisten in 1948 inderdaad bijna alle belangrijke posten binnen de bond hebben weten te veroveren, stappen diegenen die niet naar de pijpen van de partij willen dansen op, en richten het OVB op, het Onafhankelijk Verbond van Bedrijfsorganisaties. Het grootste deel van de EVC-ers in de Rotterdamse haven sluit zich daarbij aan. Leen van Os leidt ook na die tijd nog heel wat stakingen, in totaal 54. Hij kijkt nog steeds met weemoed naar die eerste maanden na de bevrijding terug.