Het Spoor Terug
George Oversteegen, 2: Van Moskou naar Golgotha
Laatste deel van een tweeluik over de anarchist George Oversteegen, in een hernieuwde kennismaking met Haarlem en Moskou: de plaatsen waar Oversteegen zich na de 1e Wereldoorlog politiek ontwikkelde.
In september 1931 vertrekt George Oversteegen voor een jaar naar Moskou om er een opleiding aan de Lenin-universiteit te volgen. De leiding van de Communistische Partij Holland beschouwt de tot het communisme bekeerde ex-anarchist als een veelbelovende organisator, die het kader van de partij moet gaan versterken. De crisis neemt toe, en alleen Moskou kan redding brengen. Voor George Oversteegen houdt het nieuwe ideaal niet lang stand. Als ooggetuige van de Stalinistische terreur verliest hij binnen een jaar al zijn vertrouwen in de socialistische 'heilstaat'. Gedesillusioneerd keert hij terug en duikt hij onder uit angst voor de repressie van zijn voormalige geestverwanten.
Inleidende teksten:
Op 6 september 1931 vertrekt de dan 29-jarige George Oversteegen naar Rusland. De werkloze schilder is net overgelopen van de door hem opgerichte Anti-Stemdwang Partij naar de Communistische Partij Holland. Ludieke acties moeten plaats maken voor een harde klassenstrijd. Om aan die strijd leiding te kunnen geven mag George op kosten van de partij zich twee jaar laten scholen in Moskou, kloppend hart van het wereldproletariaat. 57 jaar later reist Marnix Koolhaas met George Oversteegen terug naar Moskou, op zoek naar de resten van het Stalinistische harnas. De eerste sporen daarvan treffen we aan bij radio Moskou: achter de zwaar streng bewaakte deuren aan de Pjatnitskaja 25.
Tekst 2 Na 57 jaar is George weer helemaal besmet door het communistische virus. Moskou is opnieuw het paradijs. Trots als een schoolkind prikt George een grote speld van Radio Moskou op zijn pet, en zal er de rest van de dagen in zijn rolstoel mee door Moskou rijden. Het vaantje van het radiostation koestert hij als een relikwie. Ook in 1930 strooide de radio met cadeautjes. Toen George in 1936 met zijn Stalinistisch verleden afrekende in de brochure 'Moskou zonder Masker' schreef hij daarover: (citaat)
Tekst 3 Maar weinig plaatsen in Moskou doen George herinneren aan zijn Stalinistisch verleden. De grote boulevards die de Russische hoofdstad nu doorkruisen werden door de Russische dictator aangelegd in de jaren na George zijn vertrek. Vele duizenden woningen en kerken gingen er voor tegen de grond. Technische vernieuwingen zoals een metro en centrale verwarmingen werden aangelegd door Nederlandse technici, zoals de kameraden De Wit, Rutgers en Schermerhorn. Als een van de weinige ongerepte plaatsen ligt het Cultuurpark nog midden in de stad. Symbool van de Culturele Revolutie:
Tekst 4 Ooit, in zijn Haarlemse tijd, was George in elkaar geslagen tijdens een demonstratie op een Groote Markt. De communistische pers overdrijft de verwondingen die hij daarbij oploopt sterk, en maakt van hem een martelaar. Een Polygoon-film, die van de rel is gemaakt, wordt eveneens ingezet voor de communistische propaganda. Bij een bioscoopbezoek in Rusland komt George daar achter.
Tekst 5 Langzaam wordt duidelijk hoe zwaar het is om je van het Stalinistische harnas te ontdoen. Wrok en laster zullen de afvallige kameraad voortdurend blijven achtervolgen. Een van de medestudenten van George Oversteegen was Henk Gortzak, die het nog tot Kamerlid voor de CPN zou brengen. Nu pas in Moskou hoort George voor het eerst wat Gortzak in zijn memoires over hem heeft geschreven. In een van zijn brochures, waarmee George in 1936 afrekent met het Stalinisme schrijft hij: (Citaat).
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief