Argos
Bruinkoolwinning Garzweiler
Argos over de bruinkoolwinning van Garzweiler, een afgraving nabij de Duitse plaats Erkelenz, vlakbij de Nederlandse grens, die wordt geëxploiteerd door mijnbouwonderneming Rheinbraun. Het programma besteedt aandacht aan de geplande nieuwe afgraving Garzweiler II, die Garzweiler I moet vervangen als deze binnenkort uitgeput zal zijn. De bruinkoolmijn heeft echter ingrijpende milieugevolgen voor het grondwaterniveau, de drinkwaterwinning en de verdroging van natuurgebieden in de omgeving van Roermond, zoals het Nationaal Park Meinweg ten oosten van Roermond. Uit een recent rapport is gebleken dat de verdroging onder invloed van Garzweiler I daar drie keer zo groot is als verwacht en dat watertoevoer achteraf het natuurlijke evenwicht niet kan herstellen. De Duitse ecologische partij Die Grünen is onder invloed van politieke druk onlangs akkoord gegaan met een vergunning tot het jaar 2023 voor Garzweiler II en de monitorcommissie, die de milieueffecten in de gaten houdt, heeft niet alert gereageerd.
Vraaggesprekken hierover met:
- Huub Bemelmans, woordvoerder van de Milieufederatie Limburg;
- Math Vestjens, VVD-gedeputeerde van Verkeer, Water en Ontgrondingen van de provincie Limburg;
- Bärbel Höhn, Duitse minister van Milieu in Noordrijn-Westfalen voor die Grünen (telefonisch, met voice over-vertaling);
- Dorothea Schubert, lid van de Bruinkoolcommissie (Braunkohlenausschuss) voor de Duitse Milieubeweging (telefonisch, met voice over-vertaling);
- dhr. Willemsen, voorzitter van het Comité Behoud Meinweg;
- burgemeester Vieten van de Duitse gemeente Linnich (telefonisch, met voice over-vertaling);
- W. Heemskerk, waterjurist en voormalig burgemeester van Echt.
Het programma is geïllustreerd met historische geluidsfragmenten.
-----------
Inleidende teksten:
Tekst 1
“Een gigantisch experiment”, zegt Huub Bemelmans van de Milieufederatie Limburg. Net als veel bestuurders en politici in Limburg schrok hij zich dood toen hij drie weken geleden te horen kreeg dat de Groene milieuminister Bärbel Höhn van de Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen toch overstag was gegaan. Na jarenlang touwtrekken en een wekenlange regeringscrisis verleende Höhn eind oktober een nieuwe vergunning aan de mijnbouwonderneming Rheinbraun; een vergunning om op grote schaal water weg te gaan pompen om daarmee een nieuwe bruinkolengroeve – Garzweiler 2 - mogelijk te maken. Het nieuwe wingebied grenst aan de oude groeve - Garzweiler 1- , die over een paar jaar is uitgeput. De Duitse Groenen hadden steeds geroepen dat het ‘Garzweiler 2’-project er niet zou komen, als zij in de deelstaatregering zitting zouden nemen.
Argos bericht vandaag over een grensoverschrijdend conflict tussen economie en milieu en onderzoekt nieuwe feiten over de gevolgen van de bruinkoolwinning.
Zal de daling van het grondwater die nu al zichtbaar is, door Garzweiler 2 nog erger worden? Evenals de verdroging van natuurgebieden? En loopt ook de drinkwaterwinning gevaar?
Tekst 2
Enkele kilometers over de grens bij Roermond, in het Duitse Rijnland graven huizenhoge baggermachines een gat van honderden meters diep in de aarde, op zoek naar bruinkool. Die dient als goedkope brandstof voor de verderop gelegen elektriciteitscentrales.
Zes dagen in de week, 24 uur per dag wordt, niets en niemand ontziend, doorgegraven.
Tekst 3
Bagger 284 is onze grootste machine, vertelt directeur Beissner trots. Bij de firma Rheinbraun werken 15.000 mensen en wij leveren dertig procent van de Duitse energie, zegt hij. Daardoor heeft Noord-Rijn Westfalen geen kerncentrales.
Zijn groeve Garzweiler 1, genoemd naar het dorpje dat er ooit lag, ziet eruit als een maanlandschap. Het ideale decor voor een science fiction film.
Tekst 4
Huub Bemelmans van Milieufederatie Limburg. De afgelopen veertien jaar zijn felle discussies gevoerd over de bruinkool. De groeve Garzweiler 1 is in 2005 uitgeput. Rheinbraun wil na die datum het aangrenzende gebied afgraven. Voor de nieuwe groeve - Garzweiler 2 - wordt 48 vierkante kilometer aarde opgeëist, compleet met twee snelwegen en elf dorpen. 7600 inwoners moeten wijken voor de baggermachines.
De verontrusting in Limburg over de grootschalige bruinkoolwinning net over de grens is niet van vandaag of gisteren. “Tot ver in Nederland zullen gebieden verdrogen doordat het grondwater hier wordt opgepompt”, vertelde Huub Bemelmans vier jaar geleden al in een programma van de Humanistische Omroep. Hij nam verslaggever Frans Jennekens toen mee op een rondrit door de streek.
Tekst 5
Behalve over de gevolgen voor het milieu door de uitstoot van zwaveldioxide maken de Limburgers zich vooral zorgen over de effecten op de waterhuishouding. De angst bestaat dat het kostbare grondwater diep onder de grond van de provincie door de bruinkoolwinning wordt weggezogen..
Tekst 6
De provincie Limburg is vooral bang dat de bruinkoolwinning het Nationale Park, de Meinweg, zal aantasten. Het Meinweggebied ligt ten oosten van Roermond, pal tegen de Duitse grens. Samen met het aangrenzende Swalm-Nettedal vormt het een uniek natuurgebied met honderden bronnen en tientallen riviertjes en beken. De stroompjes leven van het grondwater afkomstig uit de streek waar de bruinkool wordt afgegraven. Maar directeur Beissner van de bruinkolengigant Rheinbraun vindt die vrees ongegrond. Zijn bedrijf heeft immers een ingenieus systeem ontwikkeld om de waterhuishouding te herstellen.
Tekst 7
Rheinbraun heeft een model ontwikkeld waarmee ze kunnen voorspellen welke effecten het wegpompen van het water heeft voor de gebieden rond de bruinkoolgroeves. Althans dat beweert Rheinbraun. Met dat model zou kunnen worden berekend hoever het grondwaterpeil daalt. En ook hoeveel water er uiteindelijk nodig is om - via een netwerk van buizen en infiltratie-pompen – het grondwaterniveau weer te herstellen.
Tekst 8
Tom van Dort. Hij werkt als grondwaterexpert voor de provincie Limburg. Het is zijn taak om het grondwaterpeil in de gaten te houden. Ook hij maakte zich vier jaar geleden al grote zorgen.
Tekst 9
De sociaaldemocratische SPD beheerst sinds jaar en dag de politiek in Noordrijn-Westfalen. De bruinkool is voor hen een geschenk uit de hemel. Ook de Duitse vakbeweging is voorstander van Garzweiler 2. Want de bruinkoolwinning betekent werkgelegenheid voor duizenden werknemers.
De besluitvorming over Garzweiler 2 wordt voorbereid door de ‘Bruinkolencommissie’. Daarin zitten vertegenwoordigers van alle belanghebbende partijen. Begin 1995 werd de commissie voorgezeten door de heer Antwerpes, de sociaaldemocratische Regierungspresident van de regio Keulen. Antwerpes is voorstander van de bruinkoolwinning.
Tekst 10
“Ik ben tegen kernenergie en dan moet je alternatieven zoeken”, aldus de heer Antwerpes, begin 1995. “De elektriciteit komt immers niet vanzelf uit het stopcontact.” Bruinkool is een goed alternatief, vindt Antwerpes, alhoewel hij moet toegeven dat de uitstoot van kooldioxide een probleem is. Maar tot nu toe is het de goedkoopste energievorm. Veel goedkoper als steenkool. En het wordt beslist geen milieuramp. Alles is immers berekend. We pompen het water kunstmatig terug. Dat is natuurlijk niet optimaal, maar elke ingreep heeft nu eenmaal zijn uitwerkingen. Ik doe het ook niet graag, maar we hebben nu eenmaal geen alternatief.
Aldus SPD-er Antwerpes.
Dit beleid van de Duitse sociaaldemocraten wordt al jarenlang geattaqueerd door de Duitse milieubeweging. Die heeft de afgelopen vijf jaar koste wat kost geprobeerd om Garzweiler 2 tegen te houden. Als in 1995 de Grünen deel gaan uitmaken van de Deelstaatregering in Noordrijn-Westfalen en Barbara Höhn de Groene minister van Milieu wordt, heeft iedereen nieuwe hoop dat Garzweiler 2 er toch niet zal komen.
Maar drie weken geleden werd duidelijk dat die hoop ijdel was. Onder grote druk besloot minister Höhn om Reinbraun een vergunning te geven om tot het jaar 2023 alvast het grondwater in het gebied van Garzweiler 2 weg te pompen. Daarmee heeft Reinbraun een belangrijke barrière overwonnen om de nieuwe groeve te openen..
Vier jaar na de rondrit door de bruinkoolgebieden spreken we opnieuw met een teleurgestelde Huub Bemelmans van de Milieufederatie Limburg.
Tekst 11
De landelijke politiek in Nederland laat al jaren de kwestie Garzweiler 2 over aan de provincie Limburg. Die volgt vooral een koers van overleg met de regering van de Duitse deelstaat. Ambtenaren van de provincie vergaderen regelmatig met hun collega’s aan de andere kant van de grens, in een zogenaamde “monitor-werkgroep”. Dat wil zeggen: de werkgroep, die het grondwaterpeil bewaakt. De provincie heeft er steeds op vertrouwd dat de Duitse autoriteiten zich houden aan de afspraak om Limburg op de hoogte te houden van alle belangrijke ontwikkelingen. Toch moest de Limburgse bestuurder Math Vestjes, VVD-Gedeputeerde voor verkeer, water en ontgrondingen, het bericht over de vergunning aan Reinbraun uit de krant vernemen.
Tekst 12
We vragen aan de Groene politica Bärbel Höhn, sinds 1995 minister van Milieu van de deelstaat Nordrhein-Westfalen, een reactie op de teleurstelling alom over de vergunning die zij aan Rheinbraun verleende. Zij heeft immers steeds geroepen: ik word minister om Garzweiler 2 tegen te houden.
Originalton Höhn:
Eine Ministerin darf nie sagen, dass sie ein Projekt verhindern will, sondern ich sitze hier um ein Genehmigungsverfahren nach Recht und Gesetz zu machen.
Tekst 13
“Een minister mag niet zeggen, dat ze een project wil tegenhouden. Ik zit hier om een vergunningsprocedure keurig volgens de wet af te handelen”, antwoordt Höhn. Ze benadrukt dat het bij de vergunning die eind oktober is verstrekt, slechts om een deelvergunning gaat. Het is weliswaar een belangrijke deelvergunning, maar daarmee is volgens haar nog niet definitief beslist dat Garzweiler 2 er inderdaad komt.
In de gegeven omstandigheden kon ik, ook vanwege de Duitse wetgeving, niet anders dan deze deelvergunning verlenen, aldus Höhn.
Originalton Höhn:
“Darüber hinaus kann man auch wenig fordern in einem solchen Verfahren…Das heisst: unter diesen Auflagen gab es aus meiner Sicht keinen Grund diese Genehmigung nicht erteilen zu können… auch aus juristischen Gründen.”
Tekst 14
Minister Höhn wil niets weten van de kritiek van Duitse milieuorganisaties dat ze uiteindelijk is gezwicht voor de politieke druk van coalitiegenoot SPD. En ook niet van de constatering dat ze een fikse politieke nederlaag heeft moeten incasseren. Nee, zegt Höhn, ik heb er juist voor kunnen zorgen, dat in de vergunning een garantie voor het behoud van de natuurgebieden als voorwaarde is opgenomen. Als mocht blijken dat niet aan deze garantie wordt voldaan, en als blijkt dat de natuur wel ernstige schade ondervindt van het wegpompen van het water, dan kan de regering de vergunning weer intrekken.
Maar, zo vragen we, zal het dan niet te laat zijn om de natuur te redden?
Originalton Höhn:
Dafür soll genau dieses Monitoring sorgen, was jetzt parallel zu diesem Projekt läuft und was auch Daten erhebt und damit rechtzeitig während dieses Verfahrens solche Veränderungen feststellt.
Tekst 15
Ook deze pessimistische tegenwerping wijst Höhn van de hand. Om te voorkomen dat we te laat zijn, hebben we afgesproken de effecten van het wegpompen van begin af aan te gaan monitoren. Daarmee kunnen we eventuele schade aan de natuur op tijd vaststellen. En vervolgens heeft de regering de mogelijkheid de verstrekte vergunning in te trekken.
Originalton Duits:
Argos: Bis wann werden sie Minister sein, in der jetzigen Kabinetsperiode?
Höhn: Diese Legislaturperiode läuft noch anderthalb Jahre, bis zum Mai 2000.
Argos: Und danach wäre es dann natürlich abhängig davon, welche Regierung es in Düsseldorf gibt.
Höhn: Naja, die Grünen haben gute Politik gemacht. Und insofern denke ich, werden wir wiedergewählt werden.
Tekst 16
Minister Höhn blijft optimistisch. De Groenen hebben zo’n goed beleid gevoerd dat ze ook na afloop van de huidige kabinetsperiode in mei 2000 weer in de deelstaatregering in Düsseldorf zullen komen, en het project Garzweiler 2 kunnen stoppen als de natuur te zeer in de knel komt. Maar de milieubeweging in Noordrijn-Westfalen is daar absoluut niet gerust over.
Dorothea Schubert, die namens die milieubeweging in de Bruinkolencommissie van de Duitse overheid zit, vindt de garanties van minister Hoehn volstrekt onvoldoende.
Vertaling Dorothea Schubert (gelezen/op band/aparte stem)
We zijn er natuurlijk blij mee dat de vergunning voor Garzweiler II van beperkte duur is. Maar vanuit onze zienswijze komt het door minister Höhn toegezegde controleren van de gevolgen te laat. De effecten van Garzweiler I zijn nu al zodanig dat de natuur beschadigd is. Het controleren zal pas beginnen als het water voor Garzweiler II wordt weggepompt. Wij zijn echter van mening dat, als je de doelstelling van natuurbehoud serieus neemt, de vergunning voor Garzweiler I al zou moeten worden ingetrokken.
Bovendien is de bruinkoolwinning van Garzweiler II voor de duitse energievoorziening helemaal niet nodig. We vinden dan ook het nu afgesproken milieubeleid, dat uitsluitend uit controle- en reparatiemaatregelen bestaat, onvoldoende.
Tekst 17
De vergunning voor Garzweiler 2 moet volgens Dorothea Schubert vooral teruggedraaid worden omdat uit nieuwe onderzoeksgegevens blijkt dat de schadelijke effecten van Garzweiler 1 veel groter zijn dan tot nu toe werd aangenomen.
Reinbraun ging er tot nu toe van uit dat de gevolgen van het wegpompen van het water uit Garzweiler 1 de komende jaren nog beperkt zouden blijven tot het gebied in de buurt van die groeve. Maar onlangs bleek dat de grondwaterstand bij het stadje Elmpt veel meer is gedaald dan door de modellen van Reinbraun was voorspeld. En Elmpt ligt ver weg van Garzweiler, vlak bij de Nederlandse grens en vlakbij het Nationaal Park De Meinweg.
De heer Willemsen woont midden in het Meinweggebied. Zijn familie bezit er al jaren een landgoed, deels op Nederlands en deels op Duits grondgebied. Willemsen is voorzitter van het Comité Behoud Meinweg. De verdroging van De Meinweg gaat veel harder dan tot nu toe werd aangenomen. En dat heeft volgens hem alles te maken met Garzweiler1.
Tekst 18
Reinbraun gaat dus veel eerder dan was gepland beginnen met het kunstmatig infiltreren van water aan de rand van het Nationaal Park De Meinweg. Volgens Huub Bemelmans van de Milieufederatie Limburg is dat volledig in overeenstemming met de nieuwe onderzoeksgegevens over de gevolgen van Garzweiler 1, die de Duitse Milieubeweging aan hem heeft doorgespeeld.
Tekst 19
De bewuste onderzoeksgegevens stammen uit een recent onderzoek dat het ingenieursbureau Von Reiss in Aken uitvoerde in opdracht van het stadje Linnich, dat in het zuiden van het bruinkool-wingebied ligt. Het stadsbestuur schakelde de Akense watergeologen in omdat er in de direkte omgeving van Linnich ernstige verdrogingsverschijnselen waren geconstateerd.
“Uit de resultaten van het onderzoek trek ik de conclusie dat Rheinbraun met oogkleppen te werk gaat”, vertelt plaatsvervangend burgemeester Vieten. Rheinbraun doet in de vergunningaanvrage immers alsof de groeve Garzweiler volledig geïsoleerd kan worden bekeken.
Tekst 20
We hebben in Linnich te maken met een sterk dalend grondwaterpeil, met ernstige gevolgen voor de waterwinning van de stad. Maar Rheinbraun heeft steeds ontkend dat de verdroging rondom onze stad door de bruinkoolwinning komt. Uit het onderzoek blijkt dat Rheinbraun tot nu toe bepaald niet zorgvuldig te werk is gegaan. Aldus plaatsvervangend burgemeester Vieten van Linnich.
Het model dat Rheinbraun heeft ontwikkeld om de gevolgen van de wateronttrekking uit de bruinkoolputten te voorspellen, gaat ervan uit dat elke put in een apart waterhuishoudkundig gebied ligt. Volgens het model kan er geen water van het ene gebied naar het andere weglekken, zodat de gevolgen voor het grondwaterpeil slechts plaatselijk kunnen zijn. Uit de onderzoeksresultaten van het ingenieursbureau uit Aken blijkt nu dat er wel degelijk grote hoeveelheden water van het ene gebied naar het andere weglekken. Dat betekent dat de gevolgen van de bruinkoolwinning tot nu toe zwaar zijn onderschat, concludeert Huub Bemelmans van de Milieufederatie Limburg.
Tekst 21
We proberen contact op te nemen met Tom van Dort, de waterexpert van de provincie Limburg. Is hij op de hoogte is van de jongste onderzoeksgegevens, zo willen we van hem weten. Maar Van Dort is onbereikbaar. Hij is voor een jaar met verlof vertrokken naar Zuid Amerika. Zijn collega, de jurist Piet van Kerkvoort, staat er momenteel alleen voor in het overleg met de Duitsers over de gevolgen van de bruinkoolwinning.
We leggen de Limburgse Gedeputeerde Math Vestjes, de vraag voor of hij op de hoogte is van de plannen van Rheinbraun om vervroegd te gaan infiltreren in het Meinweggebied. Ambtenaar Van Kerkvoort zit bij het gesprek.
Math Vestjes:
Tekst 22:
Het Comité Behoud Meinweg vindt al jaren dat de provincie Limburg zich te veel aan het lijntje laat houden door de Duitsers. De heer Van Heemskerk, waterjurist en oud-burgemeester van de gemeente Echt, is adviseur van het Comité. Hij vindt dat de provincie wel degelijk had moeten proberen om Garzweiler 2 tegen te houden.
Tekst 23:
In de Tweede Kamer heeft de bruinkoolwinning de laatste jaren nooit veel aandacht gekregen. Als het aan mij had gelegen, was er harder aangetrokken”, zegt Jos Van Reij, oud-Tweede Kamerlid voor de VVD en op dit moment wethouder in Roermond. Het Nationale Park De Meinweg ligt hem na aan het hart en Van Reij hoopt dat de vragen over Garzweiler die zijn opvolger in de Tweede Kamer aan de Minister heeft gesteld, de landelijke politici wakker zullen schudden.
Tekst 24:
De provincie heeft er te lang op gegokt dat de maatregelen die Rheinbraun neemt om water te infiltreren, wel zullen helpen. Huub Bemelmans van de Limburgse Milieufederatie gelooft daar allang niet meer in.
Tekst (break)
U luistert nog steeds naar Radio 1, VPRO aan de Amstel, het programma Argos. Vandaag bericht Argos over de grootschalige bruinkoolwinning in het Duitse Garzweiler, pal over de grens bij Roermond. Zo de milieubeweging als het provinciebestuur zijn bang dat verdere ontginning in Duitsland grote gevolgen zal hebben voor de waterhuishouding in Limburg.
We onderbreken even voor verkeersinformatie.