De tweede Zomergast van 2021 is schrijver en jurist Roxane van Iperen (1976). Centraal in haar avond staat de strijd om macht en de mechanismen achter goed en kwaad; schuld en onschuld. Lees hieronder vijf redenen waarom jij moet kijken.

1. Ze kijkt het kwaad in de ogen

Roxane van Iperen deinst niet terug. In haar werk als jurist, journalist en als schrijver besteedde ze onder meer aandacht aan de zelfkant van de Braziliaanse samenleving, de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog en de wereldveranderende macht die ligt bij de allergrootste bedrijven. Onlangs schreef ze nog het Boekenweekessay, De genocidefax, over een VN-commandant die hulpeloos toe moet zien als de strijd tussen de Hutu’s en de Tutsi’s in Rwanda ontaardt in een bloedbad.

En dus zal Van Iperen ook in haar Zomergastenavond de donkere pagina’s van de geschiedenis belichten. Zo zoomt ze in op de verschrikkelijke praktijken van de Siciliaanse maffia en de ontmenselijking die plaatsvond in concentratiekampen tijdens WOII, maar ook op het verzet dat tegen dat kwaad geboden wordt door gewone mensen die doen wat ze kunnen.

2. Ze legt de schuld waar die hoort te liggen

Machtsstructuren fascineren Van Iperen en in het bijzonder de manier  waarop machthebbers de aandacht verschuiven naar het individu. Neem bijvoorbeeld het terugkerende debat over klimaatverandering en de rol die een ieder daarin kan spelen: scheid je afval, ga met de trein, koop duurzaam, eet verantwoord, maak andere keuzes.

‘Je kunt het zo gek niet verzinnen of er wordt ergens, door iemand, met misprijzen vastgesteld dat jouw koopgedrag de wereld naar de knoppen helpt,’ schrijft Van Iperen in haar essay Nee, een duurzamere wereld begint niet bij jezelf. Een pleidooi tegen consumentenactivisme. Daarin betoogt ze dat de aandacht op individueel handelen schadelijk is, omdat de grote vervuilers daadwerkelijk de meeste impact hebben op klimaatverandering. Dat doen ze niet alleen met CO2 uitstoten en plastic verpakkingen, maar ook door onze keuzes als consument te beïnvloeden. Bedrijven kweken een groen imago, maar bieden geen daadwerkelijke duurzame alternatieven. Consumentenactivisme is daardoor een bliksemafleider die de echte oplossing van het probleem in de weg staat.

In haar Zomergastenavond wil Van Iperen dan ook aandacht besteden aan dit fenomeen, waarbij de schuld via zorgvuldige manipulatie terecht komt bij diegenen die vrijwel machteloos staan tegenover het grote systeem.

3. Ze legt de dynamiek van groepsdruk bloot

Onderdeel van de schuldvraag is dus niet alleen ons eigen handelen, maar ook de omgeving waarbinnen we handelen. Van Iperens keuzefilm is Das weiße Band (2009) van regisseur Michael Haneke. De film speelt zich af in een boerendorpje in Duitsland aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog en schetst het klimaat waarin de Tweede Wereld heeft kunnen ontstaan: een klimaat van armoede, maar vooral ook van groepsdruk, waarbij gehoorzaamheid erin gedrild wordt. 

Met meer fragmenten zal Van Iperen aandacht besteden aan de manier waarop het oordeel, de druk van de groep en/of de ander vormend is voor de keuzes die we maken. Bijvoorbeeld met de ontmenselijkte getuigenis van een lid van het Sonderkommando, maar ook door een fragment van comedian Hannah Gadsby, die ageert tegen het patriarchische perspectief dat veel gesprekken over macht, reputatie en schuld domineert.

4. Ze schijnt een licht op vergeten verzet

In haar boek ‘t Hooge Nest onderzoekt Van Iperen de geschiedenis van haar eigen gelijknamige woning. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd dit huis bewoond door onder meer de Joodse zussen Janny en Lien Brilleslijper. Zij maakten van ‘t Hooge Nest een van de grootste onderduikadressen en boden plaats aan talloze hulpzoekenden. Van Iperen stelt daarbij de vraag: wat doe jij als het erop aan komt? 

Het verhaal van de zussen Brilleslijper, en die van andere Joodse verzetsmensen, bleef lang onderbelicht. In haar 4 mei-lezing onlangs, maakte Van Iperen zich hard voor een nieuwe blik op het oorlogsverleden. Een waarin aandacht is voor het volle lijden van iedereen, een blik die verder gaat dan ‘niet ik’ en ‘dit nooit meer’: ‘De last van het onbedwongen verleden wordt pas verlicht als de mythe plaatsmaakt voor weten. Dat vergt rouwarbeid. Afdalen, stil zijn en álle stemmen aanhoren, ook de diepste uithalen van smart en van angst.’

5. Ze neemt haar favoriete TikTok-filmpjes mee

Wees gerust, het is niet alleen kommer en kwel. Zo zien we de filmpjes en memes die Van Iperen met haar kinderen deelt, krijgen we te maken met de donkere humor van Louis C.K. en drijft  Gerard Reve nog even de spot met de paus.