Als derde Zomergast van 2018 ontvangt Janine Abbring komende zondag internetpionier en directeur van Waag Marleen Stikker. Wat komt er voorbij tijdens haar avond en waarom moet je kijken? Vijf redenen:

1. Ze legt je de keuze voor: blauwe of rode pil?

Als expert op gebied van digitale ontwikkelingen is het niet onverwacht dat Marleen Stikker een fragment van The Matrix (1999) laat zien. In deze filmklassieker van de Wachowski’s komt de hacker Neo erachter dat de wereld niet is wat het lijkt: we leven in een enorme computersimulatie. In werkelijkheid hebben robots de aarde overgenomen en worden mensen gebruikt als bron voor bio-elektrische energie en permanent als een soort kasplantje in een gedeelde droomwereld gehouden. Neo krijgt de keuze: neem je de blauwe pil, dan vergeet je alles wat je weet over The Matrix en ga je terug naar je droomwereld. Neem je de rode pil, dan duik je het konijnenhol in en ontdek je hoe de wereld écht in elkaar steekt.

Het kiezen tussen de twee pillen is een veelgebruikte metafoor in de digitale wereld: kies je ervoor om de wereld te accepteren zoals hij lijkt of ga je op onderzoek uit en ga je op zoek naar de achterkant van de wereld om ons heen?

2. Ze laat de relatie tussen overheden en technologische ontwikkelingen zien

Een van de grootste technologische ontwikkelingen van afgelopen decennia is het internet. Voor het eerst was er een volledig open platform waar (na verloop van tijd) iedereen toegang tot had. Al vanaf het begin zijn er activisten die die openheid wilden behouden, want zij zagen hoe overheden langzaam delen van het internet begonnen af te schermen, te censureren of te verbieden.

Marleen Stikker laat onder andere een fragment zien uit de documentaire The Internet’s Own Boy (2014). Over Aaron Swartz, een internetpionier en whizzkid die streed tegen het controversiële wetsvoorstel SOPA: de Stop Online Piracy Act, dat een einde zou maken aan een open internet. Het is hem uiteindelijk gelukt om het wetsvoorstel tegen te houden, maar werd voor het gerecht gesleept voor het hacken van miljoenen wetenschappelijke publicaties, wat hem tientallen jaren cel kon opleveren.

Volgens Marleen Stikker heb je dergelijke personen die kritische vragen stellen nodig in een maatschappij. Zonder Swartz was er bijvoorbeeld geen Wikipedia zoals wij die nu kennen: de grootste openbare catalogus ter wereld. Stikker wil laten zien dat ons beeld van hackers vaak niet strookt met de werkelijkheid.

3. Ze geeft inzicht in de waarde van experimenteren

Op school heb je vast wel ooit een printer, koffiezetapparaat of rekenmachine uit elkaar gehaald om te kijken hoe die van binnen eruit ziet. Waarom zijn we hiermee gestopt, vraagt Marleen Stikker zich af. Bijna alles wat je om je heen ziet - huizen, geld, je ochtendkoffie - is door de mens bedacht, en om onze wereld verder te ontwikkelen is het dus cruciaal om te begrijpen hoe de wereld werkt. Kunst is daar een ideaal middel voor.

Om dit te illustreren laat ze het werk van Simone Giertz zien, een ‘expert in shitty robots’. Zij maakt machines die eenvoudige taken als groente snijden, tandenpoetsen of je billen afvegen voor je overnemen. Het resultaat is vaak een ongecoördineerde robot die het klusje veel slechter uitvoert dan wij zelf doen, maar door het maakproces ontdek je wel wat er allemaal bij komt kijken om een handeling te automatiseren.

Marleen Stikker zal ook een tipje van de sluier oplichten over biohacking: het modificeren van ons eigen lichaam, zowel elektronisch als chemisch. Waag, waar Marleen Stikker oprichter van is, houdt zich ook met dit domein bezig, dat zich nu nog bevindt tussen wetenschap en kunst. Het doel: mogelijkheden ontdekken en ethische vragen oproepen. Want dat heb je nodig voor technologische ontwikkelingen.

4. We zien ethiek gecombineerd met humor in The Good Place

Stikker, zelf ooit filosofiestudent, is fan van The Good Place (2016) omdat deze vol zit met morele en ethische dilemma’s. De serie begint als Eleanor Shellstrop (gespeeld door Kristin Bell) plots wakker wordt in het hiernamaals en in The Good Place is beland: een hemels utopia. De ontwerper/burgemeester heet haar welkom op deze plek, waar ze terecht is gekomen omdat ze een goed leven heeft geleid. Maar Eleanor realiseert zich dat ze ten onrechte naar het utopia is gestuurd omdat er op hetzelfde moment een vrouw met dezelfde naam is gestorven. Eleanor besluit haar leven te verbeteren om toch een plek in The Good Place te verdienen. Haar vriend en hoogleraar ethiek Chidi helpt haar daarbij.

Aan de hand van een fragment over het ‘trolleyprobleem’ - een bekend gedachte-experiment uit 1967 van filosoof Philippa Foot - laat ze zien hoe ethiek in de meest eenvoudige keuzes een rol speelt. Ze wil aan de hand van dit fragment het probleem van bias in het ontwerpen van artificiële intelligentie illustreren.

5. Ze illustreert nepnieuws aan de hand van haar keuzefilm Good Bye, Lenin!

Marleen Stikker is enig kind van kunstenaar-wetenschapper Uipko Stikker en vertaler en universitair docent Gerda Meijerink. Omdat haar moeder zoveel bezig was met de Duitse taal en cultuur is het een belangrijk onderdeel in haar opvoeding geweest. Als keuzefilm kiest Stikker daarom voor een Duitse productie: Good Bye, Lenin! (2003).

Het verhaal speelt zich af in Berlijn tijdens de DDR. Christiane is de moeder van Alex en Ariane en fanatiek verdediger van de DDR. Als ze uit schrik een hartaanval krijgt en na acht maanden weer ontwaakt is De Muur gevallen. Omdat haar hart nog zwak is raden artsen aan om haar te weerhouden van grote emotionele schokken, dus besluiten Alex en Ariane de DDR in stand te houden in de directe omgeving van hun moeder. Een leugentje om bestwil dat steeds verder uit de hand loopt.

In Good Bye, Lenin! zie je hoe geprobeerd wordt om een vertrouwde situatie krampachtig in stand te houden. Niet iedereen is klaar voor vooruitgang. Ze kiest deze film ook omdat er in het huidige digitale tijdperk een duidelijke vergelijking zichtbaar is: in Good Bye, Lenin! wordt beeld uit nieuwsuitzendingen gemanipuleerd en informatie achtergehouden om Christiane te beschermen; een soort fake news avant la lettre.

Good Bye, Lenin! trok in Duitsland zes miljoen bioscoopbezoekers en won in 2004 de César voor beste Europese speelfilm.