De vierde Zomergast van 2022 is Dichter des Vaderlands Lieke Marsman (1990). In haar avond wil ze het gesprek aangaan over de macht en de kracht van taal, ufo’s en, onvermijdelijk, de dood. Lees hieronder vijf redenen waarom jij moet kijken.

1. Ze is onze jongste Dichter des Vaderlands

‘Het is ongekend naturel en meteen helemaal raak.’ Het comité voor de Dichter des Vaderlands besteedde natuurlijk meer woorden aan de keuze voor Lieke Marsman dan deze zin, en toch waren vier er eigenlijk genoeg. Ongekend naturel. Helemaal raak.

Al op twintigjarige leeftijd debuteerde ze met de bundel Wat ik mijzelf graag voorhoud, waarmee ze gelijk drie prijzen won. En daarna bleef ze doordenderen, met verschillende bundels (De eerste letter, De volgende scan duurt vijf minuten en In mijn mand) en een roman (Het tegenovergestelde van een mens). 

Haar werk is bijzonder persoonlijk, meer nog sinds ze te maken heeft gekregen met kraakbeenkanker. Die levensbedreigende ziekte benadert ze het ene moment vanuit het banale - kanker is zo alledaags / je hoort het op woensdagochtend / je sterft op een dinsdagmiddag - en het andere moment weer uit het filosofische: Ik heb niet stilgezeten, ik heb Sartre gelezen / en Kant en Kierkegaard. Als ik doodga / hoop ik op een hemel / om met hen in te kaarten / (ik vraag me af / of Marx voor geld zou spelen).

Dat is ongekend naturel en helemaal raak.

2. Haar engagement is aanstekelijk

Het werk van Marsman is niet alleen maar kaartspelen met Kierkegaard in de hemel. Ze is ook uitgesproken geëngageerd: in haar roman Het tegenovergestelde van een mens onderzoekt ze bijvoorbeeld waarom we klimaatverandering maar niet serieus nemen, in afwisselend proza, poëzie en essays.

Maar ze schrijft net zo makkelijk een gedicht over de dividendbelasting, het ziektezorgbeleid of neoliberalistische maakbaarheidsideaal (je kunt worden wat je wil / (tenzij wat je wil worden gelukkig en veilig is / in een land waar je niet geboren bent natuurlijk / in dat geval kun je achteraan in de rij gaan staan / en wachten tot je wordt uitgezet)).

Dat engagement werkt aanstekelijk: Marsman weet bloedserieuze zaken te verwoorden op een toegankelijke en tevens hilarische manier. Het is dan ook een aanrader om haar Twitteraccount te volgen, waar ze de actualiteit (of sportwedstrijden) regelmatig van gortdroog commentaar voorziet. Zo schrijft ze bij het bericht “Kabinet ziet af van opvang asielzoekers op zee” het doeltreffende: ‘Wat een ongelofelijk kutland, en dan moet ik er zeker weer poëzie van maken.’

Ze schuwt er daarbij niet voor om zichzelf op de hak te nemen. Zo voorziet ze een tweet over het amputeren van haar arm zelf met de zwartkomische clickbaittitel: “This Woman Lost Five Kilos In One Day Click Here To Find Out What Her Secret Is”.

3. Ze staat stil bij de macht van taal

Een dichter moet dichten. En een dichter in Zomergasten moet andere dichters en schrijvers laten horen. Marsman neemt onder meer fragmenten mee van de Nederlandse Gerrit Kouwenaar en de Roemeense Herta Müller. Laatstgenoemde werd in 2015 geportretteerd door regisseur John Albert Jansen in Het alfabet van de angst. 

Deze documentaire laat zien hoe de Nobelprijswinnende schrijver ook op latere leeftijd nog altijd worstelt met het schrikbewind van dictator Nicolae Ceaușescu, die van 1967 tot 1989 over Roemenië heerste. In het bijzonder wijst ze op de manier waarop hij met een niet aflatende stroom politieke speeches een spraakmonster creëerde, dat probeerde de etnische en culturele diversiteit van Roemenië uit te vlakken.

Ook Marsman houdt zich veel bezig met de manier waarop taal wordt gebruikt - en vooral uitgehold wordt - in de politieke arena. Zo deelde ze vorig jaar haar frustatie in het NRC: ‘Die verschrikkelijke excuses: “áls ik iets fout heb gedaan, dán spijt me dat”, of: “ik heb het fout gedaan, maar ik ben nog steeds de juiste man op de juiste plek”. Mijn vriendin en ik zeggen dat nu om de haverklap tegen elkaar, het houdt de sfeer er wel goed in. Vraagt zij: “Kun je je ontbijtbord nou eindelijk opruimen?” Zeg ik: “Met de kennis van nu had ik het anders gedaan, maar ik ben nog steeds de juiste vrouw op de juiste plek…”.’

4. Ze neemt ons mee in hoe het is om ongeneeslijk ziek te zijn

‘Ik denk dat het onvermijdelijk is dat ik het met Janine over de dood ga hebben, en wat er op je afkomt als je te horen krijgt dat je niet lang te leven meer hebt,’ vertelde Marsman. ‘Er zijn zoveel verschillende aspecten daaraan, aan alle verschillende fases waar je doorheen gaat, van ontkenning naar mystieke gevoelens en religie.’

Die fases komen op verschillende manieren terug in haar Zomergastenavond. Zo koos ze onder meer voor de film Synecdoche, New York - over een ongeneeslijk zieke toneelregisseur (Philip Seymour Hoffman) die zich stort op een bevreemdend magnum opus - en een indringend kunstwerk van videokunstenaar Saskia Olde Wolbers. Maar ze besteedt ook aandacht aan haar ufo-fascinatie die in de laatste jaren is ontstaan en haar zoektocht naar of er meer is tussen hemel en aarde.

5. Ze belooft een ‘dramatisch tennisfragment’ mee te nemen

‘Naast honger, dorst en zin in seks is het onverstoorbare ritme van sport op televisie hetgeen waar je als mens het meest op kan rekenen: wat er ook gebeurt, dat komt iedere dag terug. (Als er op dinsdagochtend een atoombom op China zou vallen, zouden de Europese competities het weekend daarna gewoon verder gaan, rouwbanden om de arm.)’ (uit: Het tegenovergestelde van een mens)

Wie Lieke Marsman volgt op Twitter, weet dat ze een enorme sportliefhebber is. In het bijzonder is ze een tennisfanaat: als kind speelde ze zelf op hoog niveau en in de wetenschap dat ze afscheid moest nemen van haar rechterarm, heeft ze zichzelf geleerd linkshandig te serveren. In de afgelopen week stond ze voor het eerst weer op de baan.

Sport is een gegeven voor haar, een noodzakelijk rustpunt. ‘Als ik geen Ziggo-tenniskanaal had dan had ik het moeilijk gehad met al die chemo’s,’ zei ze in aanloop naar haar Zomergastenavond. En dus neemt ze de kijker niet alleen mee langs dichters, ufo’s en klimaatactivisten, maar ook mee terug naar de Roland Garros-finale van 1999.