Kom bij Floris Alkemade niet aan met doemdenken. Bert Wagendorp beschreef de architect niet voor niets ooit als ‘schaamteloos optimistisch’. Vorig jaar publiceerde Alkemade zijn essay De toekomst van Nederland: de kunst van richting te veranderen waarin de Rijksbouwmeester vraagstukken als klimaatverandering, woningnood, vergrijzing en verduurzaming onverschrokken te lijf gaat. ‘Er is veel reden voor doemscenario’s en voor pessimisme, maar optimisme en verbeeldingskracht vormen een veel sterkere motor voor verandering,’ schrijft hij onder meer in zijn pleidooi voor improvisatie.
De eerste Zomergast van 2021 is Rijksbouwmeester en architect Floris Alkemade (1961). Hij wijdt zijn avond aan de kunst van het veranderen. Lees hieronder vijf redenen waarom jij moet kijken.
1. Hij is schaamteloos optimistisch
Dat bewijst levert hij in zijn Zomergastenavond, waarin Alkemade grote denkers en schrijvers als Simone De Beauvoir en Michel Houellebecq aan het woord laat, maar zich ook laat meeslepen door een vindingrijke stam uit Tanzania en een meisje dat handstanden doet in een kliko.
2. Hij is betrokken bij de grote vragen van ruimtelijke ordening
Woningnood: er gaat waarschijnlijk geen dag voorbij zonder een krantenkolom over dit probleem. Bij uitstek een vraag voor een Rijksbouwmeester, die gevraagd en ongevraagd advies geeft over de grote ruimtelijke vragen waar Nederland mee worstelt. En, zoals we hierboven al schetsten, dat doet Alkemade op zijn eigen manier. Zo bevraagt hij actief de vraag naar meer woningen: moeten we niet vooral andere woningen maken? Alkemade ziet onder meer toekomst in houtbouw, met lichte CO2-vriendelijke constructies die op bestaande structuren gebouwd kunnen worden.
Daarnaast gaat het natuurlijk in Zomergasten over het Binnenhof. Afgelopen week verhuisden onder andere de Kamerleden naar tijdelijke huisvesting. De verbouwing van het politieke hart van Nederland is hét dossier van de Rijksbouwmeester. Een die de afgelopen jaren gepaard ging met de nodige strubbelingen. Politici buitelden over elkaar heen om vragen te stellen bij de begroting en de plannen, Alkemade werd zelf beticht van ‘vriendjespolitiek’ bij het aanstellen van een van de coordinerende architecten en daar bovenop lag een laag van geheimhouding en schimmel - want dat er iets moet gebeuren aan het piepende en krakende en lekkende Binnenhof, dat staat vast.
3. Hij is trouw aan de provincie
De Rijksbouwmeester houdt kantoor in Brussel, Parijs en Sint-Oedenrode, het Brabantse plaatsje waar hij in 1961 werd geboren en sindsdien bijna onafgebroken heeft gewoond. ‘Het idee dat alles in de Randstad gebeurt, is allang achterhaald,’ liet hij al eens optekenen in Het Financieele Dagblad.
Maar niet alleen in zijn woonadres is de architect trouw aan zijn wortels. In 2016 schreef hij bijvoorbeeld het essay De emancipatie van de periferie, waarin de architect een pleidooi houdt om verder kijken dan stadscentra: op het platteland is er ruimte, zowel in de letterlijke zin als ruimte voor creativiteit en ontplooiing.
Die woorden zet hij kracht bij. Zo schreef de Rijksbouwmeester onder meer de prijsvraag Brood en Spelen uit, waarin hij ontwerpers, boeren, grondeigenaren en vernieuwers opriep met innovatieve projecten voor het platteland te komen. Op eenzelfde manier liet hij een kerkenvisie ontwikkelen voor de vele leegstaande gebedshuizen in het land en hield hij pleidooien voor circulaire voedselproductie en ecotoerisme in Zeeland. Kortom, een man die verder kijkt dan zijn neus lang is.
4. Hij is een Stalkerfanaat
De keuzefilm van Floris Alkemade is Stalker (1979), van de Russische regisseur Andrej Tarkovski. Een poëtische film, waarin een gids (de 'stalker' uit de titel) met een schrijver en een professor een verboden 'zone' betreedt, waar een kamer bestaat die ieders diepste verlangens waarmaakt.
Stalker wordt beschouwd als een van de beste films ooit gemaakt. Alkemade is zo’n liefhebber: hij bekijkt Stalker (lengte ruim 160 minuten) minstens elke paar jaar wel een keer en laat zich dan opnieuw uitdagen tot nieuwe gedachten door de trage, tot in de puntjes toe verzorgde beelden van Tarkovski.
Dit meesterwerk kent daarbij vele eigenaardigheden, vooral ook achter de schermen. Zo werden hele stukken van de film opnieuw opgenomen, nadat bleek dat de beelden slecht ontwikkeld waren. En Stalker wordt soms zelfs beschreven als de film die Tarkovski vermoordde. Opnames vonden namelijk plaats bij een verlaten chemische fabriek in Estland. Onder andere Tarkovski, zijn vrouw Larisa en hoofdrolspeler Anatoli Solonytsin bezweken in de jaren daarna aan longkanker.
5. Hij kijkt buiten zijn eigen vakgebied
‘Ik zie hier ook een speciale rol weggelegd voor de kunst en de wetenschap,’ zei Alkemade vorig jaar in het NRC, bij het bespreken van de vele crises die Nederland ondergaat: ‘Kunstenaars, wetenschappers en ontwerpers hebben met elkaar gemeen dat ze specialisten zijn in verandering en het zoeken naar nieuwe mogelijkheden. Die verbeeldingskracht hebben we nu nodig om de richting te bepalen.’
Samen met zijn optimisme, is verbeelding de kern van Alkemades aanpak: om crises het hoofd te bieden, moeten we veranderen - maar verandering is moeilijk en zelfs een beetje eng. Liever kijken we met nostalgisch verlangen naar het verleden. Kunst en wetenschap vormen dan de motor: met verbeelding en creativiteit krijgt de toekomst vorm én willen wij naar die toekomst toe. Om dat punt te onderschrijven, zien we in zijn Zomergastenavond daarom niet alleen Michel Houellebecq over de kracht van poëzie, maar presenteert ook Constant Nieuwenhuys zijn antilogische Nieuw Babylon en bekijken we het kunstwerk Big Bang, van Ori Gersht.