Derk Sauer (Amsterdam, 1952) is journalist en media-ondernemer. In zijn ideale televisieavond leidt Sauer de kijker door zijn reis van activist naar journalist, blikt hij terug op zijn 32 jaar in Rusland en laat hij zien hoe kleine tsaren steeds opduiken, ook op plekken waar je dat niet verwacht.
De hele aflevering is niet meer terug te kijken vanwege rechtenbeperkingen. De losse gesprekken - zonder tv- en filmfragmenten - vind je hieronder.
The Occupant (2022) is geen traditionele documentaire, maar een samenstelling van privébeelden die zijn geschoten door de Russische luitenant Joeri Sjalajev, voor en tijdens de invasie van Oekraïne. Sjalajev, die later gevangen is genomen, zien we zowel thuis met zijn familie, als dronken met zijn vrienden, en uiteindelijk in kapotgeschoten Oekraïense steden.
Kort voor de uitzending keken Derk Sauer en Janine Abbring samen naar het Achtuurjournaal, waarin verslag werd gedaan van de evacuatie van de Donbass. Aan de hand van The Occupant praten Sauer en Abbring door over de oorlog, het een gezicht geven aan soldaten en of Sauer deze beelden zelf had gepubliceerd als hij ze in handen had gekregen.
Deze documentaire van Andrei Loshak portretteert Russische families waarin leden het fundamenteel oneens zijn over de ware toedracht van de oorlog in Oekraïne. Het gekozen fragment laat zien hoe een dochter haar moeder probeert te overtuigen dat het hier niet gaat om een ‘speciale militaire operatie’, maar om iets veel ernstigers. Ze wil haar moeder zover krijgen dat ze de journaals van de staatstelevisie niet klakkeloos gelooft.
Aan de hand hiervan reflecteren Abbring en Sauer propaganda, de mechanismes erachter en Sauers eigen ervaringen op dit gebied in Rusland.
Niet de film van Paul Verhoeven, maar de documentaire van Fred Wagenaar uit 1973. Engelandvaarders Erik Hazelhoff Roelfzema en Peter Tazelaar vertellen over de reis terug naar Nederland en hun aankomst in Scheveningen. Daar moest Tazelaar, zonder door de Duitsers gezien te worden, van een bootje op de Noordzee op de Haagse tram bij het Kurhaus zien te komen. Tazelaar is een neef van Sauers moeder en een rolmodel voor hem in zijn jeugd.
In Belfast (Kenneth Branagh) volgen we een protestants gezin in Noord-Ierland, aan de vooravond van The Troubles: het conflict tussen katholieken en protestanten dat gedurende dertig jaar zou ontaarden in rellen en aanslagen. In de gekozen scène zien we de vader onder druk gezet worden om deel te nemen aan het conflict, in fysieke of financiële zin.
Met Abbring praat Sauer over het conflict in Noord-Ierland en de rol die hij daar zelf in speelde, nadat hij als negentienjarige – 'een revolutonair met een pen' – introk bij IRA-leden in Dublin.
Victor Kossakovsky bracht met Aquarela een ode aan de macht van het water. Die kracht zien we onder meer terug op het bevroren Baikalmeer, waar 's winters met auto's op gereden kan worden. Tenminste: op sommige stukken. We zien hoe een auto door het ijs zakt en zinkt. Niet alle inzittenden overleven het ongeluk. Naar aanleiding van het fragment praat Sauer met Abbring door over de roekeloosheid van Russen, hun relatie tot leven en dood en 'тоска'. Dit Russische woord beschrijft een soort existentiële en radicale heimwee.
Documentairemaker Alex Gibney portretteert de voormalige oligarch Michail Chodorkovski. In het fragment zien we hoe de Russische economie in elkaar stortte na de val van de Sovjetunie en hoe daar door Chodorkovski handig op ingespeeld werd. Met Abbring praat Sauer over oligarchen, profiteren van chaos dan wel verandering en Sauers persoonlijke relatie met Chodorkovski. Als zakenpartner fungeerde Chodorkovski als Sauers 'krisha' (dakje), oftewel bescherming van criminelen.
Sauer laat zien hoe Rusland jaren lang verkeerd werd begrepen en onderschat aan de hand van deze televisie-actie van de VARA in 1990. Hierbij werd geld ingezameld voor het ogenschijnlijk hongerlijdende Rusland; achteraf bleek er van hongersnood geen sprake te zijn, maar toen waren de voedselpakketten al onderweg. We zien hoe Robert Long optreedt met het weinig dubbelzinnige nummer “Wij zijn rijk, zij zijn arm”.
In de aanloop naar de eerste termijn van zijn presidentschap liet Vladimir Poetin zich volgen door documentairemaker Vitaly Mansky. Die bekeek in 2018 het materiaal opnieuw en monteerde Putin’s Witnesses, een documentaire die draait om omineuze voortekenen. Zo zien we hoe voormalig president Boris Jeltsin tevergeefs uren wacht op een belletje terug als hij zijn opvolger wil feliciteren met zijn overwinning bij de verkiezingen. Sauer bespreekt met Abbring hoe ook hij de eerste voortekenen over het hoofd zag.
Garagenvolk (Garage People) is de debuutfilm van regisseur Natalija Yefimkina. In het verre noorden van Rusland zien we een reeks garages, waar zo’n beetje alles gebeurt behalve aan auto’s sleutelen. We zien onder meer bodybuilders, knutselaars en muzikanten. Sauer en Abbring bespreken aan de hand van dit fragment de Russische volksaard en hun vermogen om met heel weinig toch gelukkig te zijn.
Sauer illustreert de Russische prestatiecultuur met behulp van deze documentaire van Marta Prus. Hierin volgen we de Russische ritmisch gymnast Margarita Mamun. Zij wordt door haar twee coaches continu uitgedaagd om over haar grenzen te gaan. De ene trainer gebruikt daarbij ogenschijnlijk een zachtere hand, maar alles draait om het resultaat.
Wat is de erfenis van Jozef Stalin? In Rusland is daar geen pasklaar antwoord op te vinden. In De rode ziel spreekt documentairemaker Jessica Gorter met gewone Russen die terugblikken op een pijnlijk en troebel verleden. Ondertussen zien we ook een nieuwe generatie Russen opkomen, die niet worden gewaarschuwd voor de uitwassen van Stalins dictatuur, maar wel voor de ‘vreselijke’ jaren negentig, toen er geflirt werd met democratie.
In F@ck This Job van Vera Krichevskaya zien we van dichtbij de oprichting en uiteindelijke ondergang van TV Dozjd (TV Rain), een van de laatste onafhankelijke nieuwsstations van Rusland. Wie zijn de journalisten die, ondanks bedreigingen en politie-invallen, moedig doorgaan met hun werk?
Inmiddels hebben ze met onder andere The Moscow Times onderdak gevonden bij DPG Media in Amsterdam. Sauer en Abbring bespreken hoe het nu met deze journalisten gaat.
In Gunda volgt Victor Kossakovsky de gelijknamige zeug en haar biggen (naast een aantal andere boerderijdieren). Gunda is de keuzefilm van Sauer: 'Als je de film uitkijkt, kan ik je verzekeren dat je nooit meer een varkenskoteletje eet. En dat is precies wat ik hoop te bereiken.'
Dit voorjaar keerde de 69-jarige Derk Sauer na 32 jaar in Rusland voor onbepaalde tijd terug naar Nederland. Nog voordat Poetin besloot Oekraïne binnen te vallen, werd het de Russische onafhankelijke pers, waarin Sauer als eigenaar van een aantal kranten een sleutelrol speelt, flink moeilijker gemaakt.
Verschillende media werden tot ‘foreign agent’ verklaard waaronder VTimes en The Moscow Times - twee door Sauer uitgegeven media. Toen journalisten de woorden ‘oorlog’ en ‘invasie’ niet meer mochten gebruiken op straffe van gevangenschap werd de journalistieke situatie volgens Sauer onhoudbaar. Met de redactie van The Moscow Times vond hij onderdak bij DPG Media in Amsterdam.
In juni maakte Sauer bekend dat wat hem betreft Amsterdam het centrum moet worden van de onafhankelijke Russische journalistiek. Binnenkort zullen naast de The Moscow Times ook TV Dozhd, de laatst overgebleven onafhankelijke tv-zender en journalisten van het mediaplatform Meduza zich in Amsterdam vestigen.
Voordat Derk Sauer zich in 1989 samen met zijn vrouw Ellen Verbeek in het Russische avontuur stortte dat ruim drie decennia zou duren, had hij in Nederland al een bonte carrière als activist en journalist achter de rug.
Als veertienjarige startte de uit een liberaal gezin afkomstige Sauer de 'Actiegroep voor de Wereldvrede', wat hem aandacht in NRC opleverde. Twee jaar later presenteerde hij een jeugdprogramma voor de VPRO.
Als tiener liep hij mee met Vietnamdemonstraties en als achttienjarige kreeg hij de kans om te gaan studeren in Ierland, maar zag nooit een collegezaal vanbinnen, omdat hij zich bij aankomst aansloot bij de IRA in Belfast. In een geruchtmakend interview in de Volkskrant in 2013 bekende Sauer wapens voor de organisatie te hebben vervoerd. Over zijn Ierse periode zei Sauer: 'Ik was idealistisch maar ook op zoek naar spanning.'
Sauer stond aan de wieg van de Socialistische Partij, maar uiteindelijk maakte hij in de jaren zeventig de overgang naar de journalistiek. Eerst als hoofdredacteur van het blad van de Vereniging van Dienstplichtige Militairen, als rondreizend correspondent voor Nieuwe Revu en VPRO, en uiteindelijk gedurende een groot deel van de jaren tachtig als hoofdredacteur van Nieuwe Revu.
Sauers grootste succes als journalistiek ondernemer behaalde hij in Rusland, waar met de val van de Sovjetunie ruimte kwam voor journalistieke initiatieven. Samen met zijn vrouw Ellen Verbeek en ondernemer Annemarie van Gaal waagde hij in 1989 de sprong naar Moskou.
Ze startten er een tijdschrift, Moscow Magazine, en vanaf 1992 kwam daar The Moscow Times bij, de krant die Russen en expats in Rusland voorzag van onafhankelijk nieuws en achtergronden. Het grote succes volgde toen zijn bedrijf allerlei beroemde buitenlandse magazines naar de Russische markt bracht. De Russen maakten zo kennis met iconische tijdschriften als Cosmopolitan, Playboy, For Him Magazine (FHM) en Men’s Health.
Over het leven in Rusland zei Sauer eerder: ‘Er zijn veel redenen om niet in Rusland te willen wonen, maar de doorslag geeft de romantiek van het daar zijn. Het systeem is er heel onaangenaam, maar de mensen zijn er zeer prettig. Hier is dat omgekeerd. Ik vraag me vaak af hoe het komt dat Nederlanders zo ontevreden zijn terwijl alles perfect geregeld is. In Rusland is niets perfect geregeld, maar de mensen zijn er aardig en warm. Een curieuze tegenstelling.’
Derk Sauer is naast zijn werk in Rusland altijd een zichtbare figuur gebleven in de Nederlandse media. Zo was hij een aantal jaren met investeringsmaatschappij Egeria eigenaar van NRC Media en was hij tien jaar lang voorzitter van IDFA. Verder is hij een regelmatige gast aan verschillende talkshowtafels en na 33 jaar de langstzittende columnist van Het Parool. In februari van dit jaar, na de invasie van Rusland in Oekraïne, schreef Sauer in zijn column: 'Ik schaam me niet genoeg gewaarschuwd te hebben voor de tiran van deze tijd.'
Derk Sauer is getrouwd met Ellen Verbeek en woont in het Zeeuwse Domburg, waar het stel een yogaretraitecentrum heeft. Samen hebben ze drie zonen.
'Mijn avond zal uiteraard veel over Rusland gaan - maar niet alleen. Ik wil de kijker door mijn 32 jaar in Rusland leiden en laten zien hoe en waarom we in de huidige oorlog terecht zijn gekomen. Ik wil mijn afschuw over het Poetinregime maar ook mijn liefde voor Rusland tonen aan de hand van beelden van Russische filmmakers. Ook mijn reis van activist naar journalist komt aan bod. En ik wil laten zien hoe kleine tsaren steeds opduiken, ook op plekken waar je dat niet verwacht.’