In deze les leren studenten wat derivaten zijn, hoe deze financiële producten gebruikt worden en wat de risico's van de complexiteit van derivaten zijn.

Financiële derivaten zijn afgeleide producten. Voorbeelden van financiële derivaten zijn opties, futures of swaps. Ze worden vaak gebruikt om risico's van andere financiële producten af te dekken. Sommige derivaten zijn zo abstract dat de 'gewone' boekhouder ze al snel niet meer begrijpt. Hierdoor zien zij bepaalde financiële risico's over het hoofd.

Van deze onbegrijpelijkheid maken sommige banken gebruik. In deze les zijn fragmenten geselecteerd die laten zie hoe derivaten kunnen werken, hoe abstract deze derivaten zijn en welke gevolgen het kan hebben als derivaten op de verkeerde manier gebruikt worden.  

Fragmenten

1. Geld verdienen met geld
2. Banken en derivaten
3. Waar is het graan?

FRAGMENT 1: Geld verdienen met geld

De stad Milaan heeft derivaten gekocht die niet het resultaat opleverden dat ze verwacht hadden. De gemeente had het derivaat gekocht om zichzelf te beschermen tegen rentestijgingen. Door de complexiteit van het product hadden ze echter niet voorzien dat het derivaat een negatieve uitwerking zou hebben bij een dalende rente. 

Dit fragment komt uit de aflevering Schuld en aflossing. Hierin is te zien hoe de burgemeester van het Italiaanse gehucht Polino vertwijfeld de balans opmaakt en hoe de stad Milaan inmiddels de tegenaanval heeft ingezet. In het eerste Europese proces in zijn soort, klaagt Milaan de betrokken banken aan wegens fraude.

FRAGMENT 2: Banken en derivaten

Financieel blogger en handelaar Reggie Middleton legt uit hoe kwetsbaar het Europese bankensysteem is en hij vergelijkt de papieren werkelijkheid met de reële werkelijkheid. Al bij een beweging van twee procent is er kans dat een bank omvalt. Als zo'n grote bank omvalt, neemt deze bank ook andere banken mee. Veel banken hebben leningen bij elkaar uitstaan en als één van deze banken zijn lening niet meer kan terugbetalen, dan ontstaat er een domino-effect. Middleton vertelt welke rol derivaten hebben en hoe lastig het is om de waarde van een derivaat te bepalen. 

Dit fragment komt uit de aflevering Schuld en aflossing. Hierin is te zien hoe de burgemeester van het Italiaanse gehucht Polino vertwijfeld de balans opmaakt en hoe de stad Milaan inmiddels de tegenaanval heeft ingezet. In het eerste Europese proces in zijn soort, klaagt Milaan de betrokken banken aan wegens fraude.

FRAGMENT 3: Waar is het graan?

Tegenlicht-regisseur Kees Brouwer kruipt in de rol van voedselspeculant. Hij heeft een aantal turbo's gekocht met als onderliggende waarde futures op graan. Hij gaat op bezoek bij Jean-Paul van Oudheusden, directeur van de RBS-bank waarvan hij de turbo's kocht en vraagt hem wat turbo's zijn en of hij recht heeft op het graan.  

Dit fragment komt uit de aflevering De Voedselspeculant. Kees Brouwer probeert te achterhalen of hij via de abstracte wereld van financiële producten werkelijk ingrijpt in ons dagelijks bestaan. Het leidt tot een zoektocht waarin Kees wordt geconfronteerd met het pijnlijke contrast tussen toenemende voedselschaarste en de honger naar rendement van financiële instellingen.

Opdrachten

De fragmenten kunnen in de klas behandeld worden met de volgende opdrachten.

Discussie
1. Als de gemeente Milaan zich beter had verdiept in deze materie, dan hadden ze dit probleem niet gehad. 
2. Banken zijn commerciële instellingen; het is dus heel logisch dat zij bewust speculeren met financiële producten en hiermee winst maken, terwijl hun klant hiervan de dupe is.
3. Een bank heeft verantwoordelijkheid; zij moeten hun klanten zorgvuldig inlichten over de risico's van een product.
4. Banken zouden hun financiële producten transparanter moeten maken.
5. Speculeren met graan is onwenselijk. De prijs van graan zou moeten ontstaan door een reële vraag. 

Essay
Schrijf een essay met als hoofdvraag: 
Wat is het verband tussen de prijs van het graan en de waarde van het graan? 

Met deze opdracht denkt de student na over de relatie tussen de waarde en de prijs van graan. Wat is de invloed van dit soort producten op de prijs en hebben deze derivaten ook een positief effect op de markt?

Praktijk
Banken verkopen ook beleggingsproducten aan particulieren. Onderzoek wat de risico's zijn van een specifiek product en kijk of de bank hun klant voldoende inlichten over de risico's van dit product. De student zoekt een brochure op van een specifiek belegginsproduct voor particulieren. Hoe goed is deze brochure te vinden op de site van de bank? Ga meer de diepte in door de inhoud van de brochure te analyseren: is het taalgebruik duidelijk? Worden de risico's goed omschrijven? Indien onduidelijk: de student geeft aan wat onduidelijk is en wat verbetert zou moeten worden.

afleveringen in deze les