De interesse van de Belgische hoogleraar klinische psychologie en psychoanalyse Paul Verhaeghe gaat uit naar de relatie tussen maatschappelijke veranderingen, identiteit en mentale stoornissen. Dit onderwerp kwam onder zijn aandacht door het groeiende aantal mensen in zijn omgeving dat met angstige en depressieve gevoelens kampt. Verhaeghe begon te vermoeden dat dit geen individueel, maar een maatschappelijk probleem is.
De Vlaamse psycholoog Paul Verhaeghe stelt onomwonden vast: “Het neoliberalisme is een mislukking op economisch vlak, een ramp op maatschappelijk vlak en ronduit gevaarlijk op psychologisch vlak.”
The survival of the fittest is misschien een mooie theorie op papier, maar als het toegepast wordt op de menselijke werkelijkheid blijkt het desastreus. De wereld van de self-made man is hard en eenzaam. In een maatschappij waarin je zelf verantwoordelijk bent voor je succes, is het je eigen schuld als je niks bereikt. Er is geen genade voor verliezers.
"Eigenwaarde verdwijnt als niemand je nodig heeft."
Doorgeschoten individualisme
In zijn boek Identiteit gaat Verhaeghe in op de reden waarom steeds meer mensen met angstige en depressieve gevoelens bij hem aankloppen. De oorzaak vindt hij in de invloed die de maatschappij als geheel uitoefent op de identiteit van het individu. Onze identiteit wordt gevormd in een constante wisselwerking met onze omgeving. Al vanaf dat we klein zijn willen we enerzijds bij de groep horen en anderzijds onze autonomie behouden. Dit zijn de twee uitersten die onze identiteit bepalen. Het ene uiterste is solidariteit en altruïsme, het andere is individualisme en egoïsme. Onder invloed van het marktdenken is onze identiteit te ver doorgeschoten naar het individualisme.
In het interview met Wim Brands van VPRO boeken vat hij de problemen van deze tijd in een woord samen: "eenzaamheid." Het hele interview kunt u in het filmpje hieronder bekijken.
Verhaeghe vindt niet dat we “het neoliberalisme”, “de markt” of “het systeem” de schuld kunnen geven. We moeten realiseren dat wij “het systeem” zijn dus wij zijn ook degene die dit kunnen veranderen. Het is een opstapeling van ideeën en acties van mensen die de maatschappelijke normen en waarden vorm geeft. In de jaren zestig gingen mensen in tegen het bevoogdende, verstikkende karakter van de samenleving waardoor er meer individuele vrijheid kwam. Op deze manier moeten we ook reageren op het doorgeslagen individualisme dat de huidige samenleving kenmerkt.
"Wij zijn allemaal neoliberaal, de vijand zit in ons denken en in ons gedrag, en het is vooral daar dat er een grondige verandering moet gebeuren."
Verhaeghe: promotie en publicaties
In 1978 rondt Verhaeghe zijn studie Psychologie af aan de Rijksuniversiteit Gent en hij promoveert in 1985. Een paar jaar later, in 1992, behaalt hij zijn speciaal doctoraat in Psychoanalyse.
Zijn boek Liefde in tijden van eenzaamheid (1998) werd een bestseller en is door blijvende interesse in maart 2011 herdrukt. In dit boek geeft hij een psychoanalytische uitleg van de tijdloze en de tijdgebonden seksuele verhoudingen tussen mannen en vrouwen.
In 2002 ontvangt hij de Goetheprijs voor de Amerikaanse editie van zijn boek Over normaliteit en andere afwijkingen. Waarin hij een alternatief aandraagt voor de DSM-diagnostiek. Daarnaast schreef hij onder andere Het Einde van de Psychotherapie (2009) en De neoliberale waanzin: Efficiënt, flexibel en gestoord (2012).