Rechtsaf naar Kekistan

Eind maart werd in Schotland een man veroordeeld wegens het maken van een grap. Mark Meechan (30) had een filmpje op YouTube gezet van de mopshond van zijn vriendin die de Hitlergroet bracht. Meechan spoorde het beestje daartoe aan met teksten als ‘Sieg Heil’ en ‘vergas de joden’. De video werd drie miljoen keer bekeken en leidde tot honderden antisemitische reacties aan het adres van de Joodse gemeenschap in Schotland. Er volgde een aanklacht, en de rechter beoordeelde de clip als antisemitisch en racistisch.

Veel Britse komieken, onder wie Ricky Gervais en Stephen Fry, waren het daar niet mee eens. Meechan maakte juist de nazi’s belachelijk, twitterden ze. En hij had hoe dan ook het recht om die grap te maken, of je het nu smakeloos vond of niet.

Welnee, reageerden linkse activisten, het filmpje was geen onschuldige grap, maar een doelbewuste strategie van de alt-rightbeweging om onder het mom van ironie hun antisemitische boodschap te verspreiden. En die domme komieken trapten er met open ogen in.

Van de mopshond is het maar een kleine stap naar een veel beroemder dier: Pepe the Frog. De cartoonkikker met de uitpuilende ogen en rode lippen werd de afgelopen jaren misschien wel het beroemdste symbool in de cultuuroorlog tussen zelfverklaarde verdedigers van het vrije woord en alt-right enerzijds, en alles wat progressief en politiek correct is anderzijds. VPRO Tegenlicht gaat deze week op zoek naar de oorsprong van internet­memes als Pepe en hun makers, en hun relatie met alt-right

In Pepes geval is die relatie niet moeilijk te leggen. De stonede kikker debuteerde in 2006 als een onschuldig personage in de strip Boy’s Club van tekenaar Matt Furie. In de jaren daarop groeide hij dankzij zijn catchphrase ‘feels good man’ uit tot een internetmeme (een plaatje, gifje of filmpje dat razendsnel viraal gaat). Rond de verkiezingscampagne van Donald Trump werd Pepe gekaapt door Amerikaans rechts, en dook hij steeds vaker op met teksten als ‘kill Jews man’, en ‘you will always be a nigger’. Voor veel internetgebruikers werd Pepe zo een symbool van haat. Zozeer zelfs, dat Furie zich genoodzaakt zag Pepe in mei 2017 te laten overlijden.

Waarom de keuze juist op Pepe viel, is lastig te achterhalen, maar naar de onlinesubcultuur die hem adopteerde is wel uitgebreid onderzoek gedaan. Onder meer door Canadees Marc Tuters, die aan de Universiteit van Amsterdam werkt.

Als je kijkt naar het grotere plaatje, zegt Tuters, komt deze cultuur voort uit een ‘cult-achtig milieu’ dat al heel lang bestaat. ‘Sektes en subculturen komen en gaan, maar hun ideeën overleven. Veel van de elementen die je in de jaren zestig en zeventig zag bij de counterculture en de newagebeweging, komen nu terug in deze rechtse tegencultuur. Dan moet je bijvoorbeeld
denken aan een zoekende houding – iets wat je terugziet bij complotdenkers –, het je afzetten tegen alles en een drang om te innoveren.’

Een recentere invloed is de Japanse manga- en animecultuur, vervolgt Tuters. ‘In Japan ontstonden in de jaren negentig internetfora waarop mensen discussieerden over strips en animaties. Dat werden een soort vrijplaatsen voor ongepaste gedachten. Na de beruchte gifgasaanval in de metro van Tokio kon je op zo’n forum een game spelen die gebaseerd was op de aanval. Dat was voor Japanse begrippen ongekend.’

Dit Japanse concept vormde in 2003 de blauwdruk voor het Amerikaanse internetforum 4chan, waarvan het subforum /pol/ dé verzamelplek werd voor zowel jongeren die zich aangetrokken voelden tot grensoverschrijdende humor, als reeds bestaande neonazi’s en white supremacists.

Op 4chan kan iedereen anoniem posten, en zijn de gebruikers de baas. ‘Als zij vinden dat ze te veel worden gecensureerd, kunnen ze de boel gewoon kopiëren en een nieuwe versie beginnen,’ zegt Tuters. ‘Dat is ook al eens gebeurd.

Veel 4chan-gebruikers zien zichzelf als strijders voor het vrije woord, en zetten zich af tegen de progressieve elite, politieke correctheid en identiteitspolitiek. Ze noemen zichzelf ‘insiders’, en hun vijanden ‘normies’. Hun boodschappen hebben vaak de vorm van memes, zoals Pepe, die ergens ontstaan en nooit een afzender hebben. Vanuit 4chan verspreiden ze zich als een lopend vuurtje naar nieuwssites als Reddit en sociale media als Facebook en YouTube.

Behalve door hun komeetachtige snelheid kenmerken de berichten op 4chan zich ook door hun bikkelharde humor. ‘Omdat de gebruikers anoniem zijn en zich tegen politieke correctheid keren, krijgen grappen al snel een donker randje,’ zegt Tuters. ‘Veel gebruikers willen hun insiderstatus tonen door nog een stapje verder te gaan. Daardoor loopt het al snel uit de hand, en kom je in de buurt van hatespeech.

Voor buitenstaanders is het vaak lastig in te schatten of je dit soort boodschappen serieus moet nemen. Drijft het 4chan-trollenleger op ironische wijze de spot met hun linkse tegenstanders, of hebben ze wel degelijk extreemrechtse en/of racistische denkbeelden?

Mensen die het recht verdedigen op foute grappen hebben een punt, vindt Tuters. ‘Het is jammer dat rechts tegenwoordig het alleenrecht heeft op “onveilige” humor. In de jaren ­zeventig konden we veel beter omgaan met onveilige emoties en werden bijvoorbeeld in de punkrockbeweging ook harde grappen gemaakt. Nu wordt dat bij links minder geaccepteerd, waardoor reactionair rechts cool kan lijken.’

Maar hun tegenstanders hebben volgens hem evenzeer gelijk. ‘Is trollen oké omdat je het als grap verpakt?’

Veel van de termen die op 4chan worden gebezigd, hebben een racistische ondertoon, zegt Tuters, zoals het n-woord, ‘we wuz kingz’ (dat de draak steekt met de claim dat het oude Egypte een zwarte beschaving was) of ‘dindu’ (spottende term voor een criminele Afro-Amerikaan die volgens zijn familie niets gedaan heeft, ‘dindu nuffin’).

Of neem de meme Amerimutt, ook wel bekend als Le 56% Face. Dit is een afbeelding van een Amerikaan van gemengde afkomst die zichzelf ziet als blank, en verwijst naar het feit dat blanken 56 procent van de Amerikaanse bevolking uitmaken. ‘Amerimutt is de ultieme plebejische normie,’ zegt Tuters. ‘Ik zie het als een racistische meme, zeker sinds hij werd gekoppeld aan (de gekleurde acteur) Gaten Matarazzo uit de serie Stranger Things.’

Tot slot kunnen mensen jouw met een korrel zout te nemen grappen ook verkeerd begrijpen. Of je kunt zelf je publiek misverstaan. Ironische grappenmakers die online hun – op zich wellicht terechte – kritiek op politieke correctheid en identiteitspolitiek spuien, kunnen zich dan ineens in het gezelschap bevinden van extreemrechtse figuren

Dit gebeurde bijvoorbeeld bij de aanhangers van de republiek Kekistan, die in 2017 op 4chan opdook en min of meer een uitvloeisel is van Pepe the Frog. Kekistan is een fictief land waar de Egyptische kikkergod Kek wordt aanbeden, en waarvan de inwoners – Kekistani’s – epische veldslagen leveren met hun eeuwige vijand, de normies. Hun president is Big Man Tyrone, het alter ego van een in Kameroen geboren Britse vlogger, en hun volkslied de Italiaanse discohit ‘Shadilay’. De nationale vlag lijkt op een nazivlag.

Hoewel de media al snel een link legden tussen de fictieve staat en alt-right verwierp Kekistanpopularisator Jeff Holiday in een video op YouTube alle connotaties met extreemrechts. Kekistan is volgens hem een parodie die zowel nazi’s als Gutmenschen te kakken zet (een claim die Tuters overigens weerspreekt, volgens een door zijn team gemaakte plattegrond wordt Kekistan alleen bevolkt door mensen die een afkeer hebben van links). Maar bij de intussen beruchte Charlottesville-rally, georganiseerd door alt-right, stonden wel mensen met Kekistanvlaggen te zwaaien.

Voor Tuters is het aannemelijk dat 4chan, Pepe the Frog en Kekistan de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen hebben beïnvloed. ‘Je moet het ook niet overschatten, maar bij fake news zag je al dat hele kleine spelers, zoals een groepje tieners op de Balkan, nieuwsitems kunnen maken die een rol spelen in de verkiezingscyclus. Ik noem dat het bullshit butterfly effect. 4chan is een ongelooflijke verzameling bullshit, en ze gebruiken dat heel effectief.

Neem Pizzagate, zegt hij, het bizarre verhaal dat Hillary Clinton betrokken zou zijn bij een kinderpornonetwerk dat werd gerund vanuit een pizzeria in Washington. ‘Dat verhaal komt van 4chan, en is waarschijnlijk in een dag gefabriceerd door een paar kids, misschien met behulp van wat Russen. Toch was het voor de vader van een Amerikaanse vriendin reden om haar te vragen niet op Clinton te stemmen. Mensen hadden een reden nodig om op Trump te stemmen en er waren bullshitaanbieders die aan de vraag voldeden.’

De Trumpcampagne speelde daar vervolgens slim op in: ‘Steve Bannon had lang voor hij adviseur werd van Trump een baan waarin hij geld probeerde te verdienen met het videospel World of Warcraft. Dat mislukte, maar zoals journalist Joshua Green in zijn boek over Bannon heeft laten zien, verschafte dit hem wel een duivels inzicht in de gamerscommunity. Hij zag een enorm reservoir van slimme, goed georganiseerde, niet onbemiddelde jonge mannen die in principe apolitiek waren, maar die je kon mobiliseren door in te spelen op reactionaire gevoelens, en hun afkeer van politieke correctheid. Toen Bannon later hoofdredacteur werd bij de rechtse nieuwssite Breitbart is zijn sterreporter Milo Yiannopoulos die woede gaan kanaliseren. Daar is de politisering begonnen. Later ging Trump daar op Twitter zelf op inspringen, en zijn ze hem gaan vereren als hun “goddelijke keizer”.’

Aangewakkerd door het presidentschap van Trump, zal de 4chan-mentaliteit voorlopig niet verdwijnen, denkt Tuters. Zelfs niet nu alt-right alweer over zijn hoogtepunt heen lijkt. ‘Zoals ik al zei: sektes en subculturen komen en gaan, maar hun ideeën leven voort.’

 

Kom 16 mei om 20.00 uur naar de VPRO Tegenlicht Meet Up ‘Trollen, Trump en Thierry’ in Pakhuis de Zwijger te Amsterdam. Registreren kan hier, toegang is gratis.