De Identitairen: charmant extreemrechts met gelikte PR

Ik betrap mijzelf erop dat het me verbaast: ze hebben de kledingstijl van een hipster die een soja-latte wegnipt in een authentiek koffietentje met ‘lokale producten’. Een stijl die ik over het algemeen helemaal niet associeer met het ultra-conservatieve, xenophobe en nationalistische gedachtegoed dat hier wordt uitgekraamd. Blijkbaar is er iets in mij dat toch verwacht dat radicaal rechtse jongeren lompe kale engerds zijn.

Die verwachting is natuurlijk ook wel ergens op gebaseerd. Ik heb ze ontmoet, de gewelddadige neonazi's. In de provinciale stad waar ik opgroeide waren kwam je ze nog wel eens tegen. Dat was niet prettig. Mijn meest angstwekkende ontmoeting met nazis was in Berlijn, toen ik en vrienden ‘s nachts twee enorme kale gasten tegenkwamen die achter een donkere  jongen aan zaten. Eerst kwam de jongen aangerend, doodsangst in zijn blik. En toen die enorme, kale gestaltes. Ik zag een hakenkruiskettinkje glinsteren in het licht van een lantarenpaal. In totale verbijstering zei ik net iets te hard tegen mijn vriend: ‘Zag je dat - nazi’s...!’ Een van de figuren onderbrak meteen zijn achtervolging en keerde zich dreigend naar me om. ‘Was den….Nazi’s?!’ Ik stommelde wat, en de uiteindelijke redding was de tweede nazi, die er na wat discussie op stond dat de achtervolging van hun oorspronkelijke slachtoffer voort moest worden gezet. Ik heb altijd gehoopt dat die intussen genoeg tijd had gekregen om weg te komen. Heldhaftig was het niet - en tot vandaag weet ik niet wat je in zo een geval moet, of kan doen.

Zulke neonazi’s waren overal in Europa in de marges actief: in Nederland, nog meer in Duitsland, in Zweden en Oost-Europa. Er waren brandaanslagen, aanvallen op immigranten of linkse subculturen. En ze zijn er nog steeds. Sterker nog, het aantal gevallen van extreemrechts geweld is bijvoorbeeld in Duitsland enorm gestegen. De Identitairen zijn onmiskenbaar niet zulke neonazi’s. Zij gebruiken geen geweld, maar richten zich op publieksacties. Het zijn moderne, intellectuele millennials.

Niet dat er geen banden zijn met de meer ‘klassieke’ neonazi bewegingen. Neem Daniel Fiss, gezien als het hoofd van de Identitaire beweging in Duitsland: hij was eerder betrokken  bij - een inmiddels verboden - neonazi beweging. Hij noemt het een ‘jeugdzonde’ en bezweert het vreedzame pad te hebben gekozen. Ze vallen steevast in een slachtofferrol als iemand ze associeert met nazi’s: het is de mainstream pers, die ons kapot probeert te maken, nationalisme heeft gewoon een slechte naam in Duitsland. ‘We zijn geen fascisten, we zijn patriotten!’. O ja. Die ook toevallig alle immigratie willen stoppen en strijden voor een ‘herovering van Europa op de Islam’. Het woord valt een paar keer in de uitzending: Reconquista. Een historische term die verwijst naar de kruistochten en een periode in de middeleeuws Spanje, waarin christelijke koninkrijken erin slaagden om het gebied terug te veroveren op de moslims. Een periode van gewelddadige verdrijving en vervolging van Joden en Moslims.  De Identitairen kiezen graag voor dit soort historische verwijzingen. Hun  symbool is een cirkel met de oud-Griekse letter lambda, naar de Spartaanse schilden en zoals in de film ‘300’ te zien was. In de ‘Radicaal Rechtse Voorhoede’ zie je een vormgever van de Identitairen aan een ridderillustratie werken, onder het toeziend oog van een Adelaar-beeld. Het heeft iets knulligs.

Lees verder onder de afbeelding

Over het algemeen is de vormgeving van de Identitairen alles behalve knullig - en dat is juist hun kracht. Vooral de Franse tak, waarmee het in 2012 begon, blinkt uit in een professionele gelikte communicatiestijl. Neem hun laatste actie-campagne: een grensbewakingspatrouille in de Alpen. In deze video prijkt het strakke campagne-logo op een glanzende Jeeps en een helikopter; die langs fiere jongens en meisjes scheert. Blik recht in de camera, staan ze  in identieke sportieve zachtblauwe jacks tussen de bergen. Alles is wit, rood of blauw. Een mooi georchestreerd beeld. En ook andere video’s mogen er zijn; zelfs het schilderen van een spandoek - dat ongetwijfeld met een onvriendelijke tekst ergens over een moskee zal worden gehangen - ziet er vrij glamoureus uit door de juiste filters en montage.

Nee, dit zijn inderdaad geen gespierde, kale neonazi’s: methode en stijl zijn totaal anders. Waar het werkelijk wringt is de inhoud. Achter die mooie filters zit een zeer agressieve boodschap. Het gaat niet vaak expliciet over ras, maar wel over een bij het vaderland behorende cultuur, die vooral zuiver moet blijven. Zuiver van immigratie, van andere culturen die elders horen. Alle moslims en andere immigranten moeten vertrekken, goedschiks of kwaadschiks. Dat is de overduidelijke agenda. Daarnaast is er een uitgesproken complotdenken en underdog-gevoel; men is slachtoffer van de een linkse, progressieve elite die het overal voor het zeggen heeft. Ze noemen zich zelfs slachtoffer van de ‘generatie van mei ‘68’, aan wie ze met veel gevoel voor dramatiek de oorlog verklaren. Want deze generatie zou voor hen abjecte zaken als multiculturalisme en feminisme groot hebben gemaakt. Zouden de macht hebben over alle belangrijke instituten, en die op progressieve wijze besturen. Het is een bekend rechts verhaal - ook in Nederland schijnt de een linkse onderdrukkende elite het voor het zeggen te hebben. Dat de VVD al jaren de grootste partij is, de Telegraaf nog altijd de grootste krant en de best bekeken programma’s keer op keer voetbalwedstrijden zijn, lijken niet ter zake doende details. Links is aan de macht, en onderdrukt het volk.

Deze haat voor een ingebeelde progressieve elite en de overkoepelende ideologie van de nieuwe radicaal rechtse bewegingen -inclusief het Amerikaanse Alt-Right- wordt heel goed weergegeven in het zeer complete artikel 'Oorlog tegen de babyboomers' van Jaap Tielbeke in de Groene Amsterdammer. Een absolute aanrader voor meer begrip van de ideologie achter  het gezicht van de fris geklede jongens.

Ook in Nederland is er een tak van de Identitairen actief, die met opvallende acties publiciteit proberen te genereren. Voorlopig dieptepunt is een actie die volgde op de onthulling van een standbeeld van Nelson Mandela. Het Identitair Verzet, zoals de Nederlandse tak zich noemt, plaatste naast een kartonnen bord met ‘communistisch terrorist’ een autoband bij het beeld. Een grimmige verwijzing naar de gruwelijke executiemethode ‘necklacing’, die veel werd toegepast in lynch-acties tijdens de Apartheid. Vooral smakeloos en in geen geval de PR-waarde van de acties door hun Franse of Oostenrijkse ‘broeders’

De laatsten zijn overigens erg succesvol maar hebben ook een behoorlijk mislukte stunt op hun naam staan, die eindigde met een absurde plotwending. Het is het verhaal van het grote schip dat migranten moest gaan tegenhouden op zee, dat ook in de uitzending naar voren komt. Ze verkopen dit zelf nog altijd als een heldhaftig succes. Maar de missie was een aaneenschakeling van mislukkingen. Zo werd de boot in het Suezkanaal tegengehouden toen de kapitein geen correcte bemanningslijst kon overleggen; de bemanning bleek voor een deel uit ongeregistreerde Sri-Lankanen te bestaan, die onderweg in een van de havens asiel wilden aanvragen. Nog ironischer was het einde van de missie, toen het schip motorpech kreeg en uitgerekend moest worden gered door een van de hulporganisaties die op zee zijn om vluchtelingen te redden.

Dit soort verhalen stelt gerust: de Identitairen zijn welbeschouwd een marginaal verschijnsel dat veel aandacht krijgt omdat ze goede publiciteitsstunts produceren, maar verder weinig voor elkaar krijgen. Maar dat ook buiten deze actiegroepen radicaal rechts groeit is een gegeven. Daarbij is er sprake van warme band tussen de verschillende organisaties en politieke partijen. In Oostenrijk bijvoorbeeld - waar een onderzoek door de binnenlandse veiligheidsdienst naar verbindingen tussen FPÖ, neonazi’s en identitairen, werd onderbroken door een inval van een politiedienst die onder autoriteit van de FPÖ staat. Dat geeft op zijn minst te denken.

Nieuw-rechts, alt-right, of nazi-hipsters; de overeenkomst is hun gedeelde ideologie van intolerantie, conservatisme en vreemdelingenhaat. Een ideologie van een van alle smetten vrij vaderland, waar traditie en familie centraal staan. Dat ze zich liever ‘patriot’ noemen en dit gedachtegoed in een strakke shirtje, met een hip kapsel en een charmante glimlach verkondigen, doet daar niets aan af.