Wat is er veranderd sinds Tegenlicht in 2007 het succes filmde van de populairste talkshow van het Midden-Oosten? De Arabische lente bleek een nachtmerrie. Toch is er vooruitgang op gebied van vrouwenrechten.

Nadia Ahmad, ongehuwd en ongesluierd zingt in een witte sportauto mee met de laatste Beyoncé terwijl ze naar een basketbalwedstrijd racet. Of ze gaat cocktails drinken op een terras. Dit is haar leven en ze bepaalt zelf wel wat ze daarmee doet. Zij is de nieuwe jonge presentatrice van de razend populaire Arabische talkshow Kalam Nawaem (‘vrouwenpraat’) van satellietzender MBC. De show, met louter vrouwelijke presentatrices, begon in 2002 en staat sinds 2007 in de top tien van de Arabische wereld. Kalam Nawaem is belangrijk genoeg voor Hillary Clinton om te komen als ze wordt uitgenodigd; in 2011 was de toenmalige Amerikaanse minister van BuZa te gast in een speciale editie, waar ze een uur sprak over vrouwen in de politiek, het buitenlandbeleid van de vs en haar privéleven. 

Ook Tegenlicht-regisseur Bregtje van der Haak was meermalen te gast, in 2005 naar aanleiding van haar documentaire Saudi Solutions en twee jaar later vanwege haar Satellite Queens, een documentaire over de talkshow die in première ging tijdens het Idfa 2007 in aanwezigheid van de presentatrices. Nu keert Van der Haak terug naar de kleedkamers van de show in Beiroet. Hoe trof ze de presentatrices aan, wat is er veranderd, hoe zien zij de toekomst? 

‘De Arab spring bleek een Arab nightmare,’ zegt Van der Haak. ‘De hoop is de grond in geboord. Er zijn miljoenen vluchtelingen in de regio, in Libanon alleen al ruim een miljoen gedocumenteerd en naar schatting nog een kwart miljoen ongedocumenteerd. De show is daarom nu wat meer op entertainment gericht.’ Muna AbuSulayman, dezelfde presentatrice die ook in 2007 voor Van der Haaks camera kwam: ‘Het leven is zo moeilijk, mensen hebben behoefte aan wat afleiding.’ Toch is er op het gebied van vrouwenrechten vooruitgang geboekt. Een nieuwe factor met enorme impact in de Arabische wereld vormen de social media, waar vrouwen een vrijheid genieten die van niet te onderschatten betekenis is in de restrictieve Arabische wereld. Hierdoor zijn de presentatrices influencers geworden die onderwerpen zonder tussenkomst direct kunnen agenderen.

AbuSulayman, een intellectueel, gescheiden vrouw en ‘information junkie’ volgens haar twitterprofiel, heeft 1,2 miljoen vrienden op Facebook en honderdduizenden volgers op Snapchat, Twitter en Instagram. De verantwoordelijkheid van haar positie neemt ze serieus, vertelt ze vanavond in de Tegenlicht-documentaire Terug naar de Satellite Queens, waarin Van der Haak tien jaar later de balans opmaakt. Ze wil hoop bieden met positieve berichten, spant zich in voor de vluchtelingen in de regio en reist de wereld rond als spreker en VN-vertegenwoordiger.

‘In Saoedi-Arabië is de afgelopen tien jaar voor vrouwen wel degelijk veel ten goede veranderd,’ vertelt ze. ‘Vrouwen zitten nu in het parlement en maken daar een derde van uit, meisjes krijgen studiebeurzen en voor onderwijs en werk hebben ze nu geen toestemming meer nodig van een mannelijke voogd.’ Voor reizen en huwelijk overigens nog wel.  

De kracht van de talkshow zelf ligt onveranderd in het op één podium samenbrengen van progressieve en conservatieve geluiden uit de Arabische wereld, en de felle discussies die daar voor het oog van miljoenen respectvol en in openheid worden gevoerd. Van der Haak: ‘Na de show gaan de gesprekken in de huiskamers en op sociale media door, met als gevolg: beweging in de samenleving en druk op de politiek om de wetgeving te moderniseren.’ ‘Hoe conservatieve en progressieve krachten kunnen samenleven met de blik op de toekomst gericht, daar gaat het om,’ vindt AbuSulayman. Dat vereist een permanent gesprek en daarin spelen media een belangrijke rol. Zo houden de Arabische media ons een spiegel voor. En tonen de documentaires van Bregtje van der Haak de onmisbare kracht van de dialoog.