Lessen over cyborgs uit SF

In sciencefiction maken schrijvers een onderscheid tussen androids en cyborgs. De volledig mechanische robots zijn androids, terwijl cyborgs computeronderdelen hebben in een menselijk lichaam. Het angstbeeld is dat deze mechanische wezens de wereld overnemen en de mensen volledig overbodig maken. 

Het combineren van technologie met mensen is een slechte combinatie. Darth Vader uit Star Wars is een beroemde cyborg die zichzelf niet echt geliefd heeft gemaakt. De Borg uit Star Trek maken het nog erger. Dit collectief van cyborgs staat er om bekend hele (menselijke) rassen te assimileren met de bemoedigende lijfspreuk: "Resistance is futile". 

Niet alle cyborgs zijn slecht. De Six Million Dollar Man is een astronaut die na een ongeluk bijna dood is. Hij wordt met 'bionica' (cybernetica) herbouwd voor het bedrag van zes miljoen dollar. Deze Steve Austin krijgt bionische implantaten die hem bovenmenselijk sterk maken. Die implantaten waren nog sciencefiction toen deze serie in de jaren '70 in Amerika werd uitgezonden, maar inmiddels zijn ze realiteit. 

Robocop kent een vergelijkbaar uitgangspunt als de Man van Zes Miljoen. Politieagent Murphy wordt vermoordt door bankrovers en zijn hoofd en bovenlichaam worden gebruikt voor de robot Robocop. Deze mechanische politieagent moet het publiek beschermen en moet altijd gehoorzamen aan drie richtlijnen: 1. Dien het publieke belang; 2. Bescherm de onschuldigen en 3. Handhaaf de wet.

Die richtlijnen van Robocop zijn gebaseerd op de robotwetten van Isaac Asimov. Als één van de bekendste SF-schrijvers heeft deze Russische Amerikaan veel invloed op het denken over de omgang tussen robots en mensen. Asimov ging er vanuit dat als de mens slim genoeg is om robots te maken, hij ook slim genoeg is zichzelf te beschermen tegen deze robots. Hij stelde drie wetten voor robots en intelligente machines op die daarvoor moeten zorgen:

1. Een robot mag een mens geen pijn doen of door niks te doen een mens pijn doen.
2. Een robot moet de bevelen die hem door een mens zijn gegeven opvolgen, tenzij die in strijd zijn met de eerste wet.
3. Een robot moet zichzelf beschermen zo lang deze bescherming niet in strijd is met de eerste en tweede wet.

De wetten zijn zo bekend dat ze zelfs in de cybernetica gebruikt worden. Inmiddels zijn er vele uitbreidingen, parodiën en bewerkingen van de wetten van Asimov. De wetten spelen een rol in vele films en boeken, zoals bijvoorbeeld in Terminator en Robocop. De wetten vormen de rode draad in de verhalenbundel I,Robot, één van de bekendste werken van Asimov. Op deze bundel is de film I,Robot gebaseerd, waarvan in een van de trailers de drie wetten worden gepresenteerd met de toevoeging: "Rules were made to be broken".

Het is een vraag die telkens blijft terugkomen in SF-literatuur rond robots die zo zeer op mensen lijken, dat ze bijna menselijk worden. Zouden zelfs de robotwetten van Asimov daadwerkelijk gebroken kunnen worden als een robot maar voldoende evolueert? In de film Bicentennial Man (gebaseerd op een boek van Asimov) probeert robotbutler Andrew (gespeeld door Robin Williams) steeds meer mens te worden. Hij vervangt daarvoor robotdelen van zijn lichaam voor menselijke en voert uiteindelijk zelfs een rechtszaak om tot mens te worden verklaard. 

In tv-serie Star Trek - the Next Generation is de androïde Data vaak bezig met de vraag hoe menselijk hij is. Hij ziet er uit als een mens en heeft een chip die het hem mogelijk maakt om emoties te hebben. In het fragment hieronder houdt kapitein Picard een pleidooi dat Data een wezen met gevoel is.

In de Zweedse serie Real Humans, die de VPRO momenteel uitzendt, komen dezelfde vragen aan de orde. Deze serie schetst een alternatieve werkelijkheid waar mensen geholpen worden door humanoïde robots, de hubots. Ook in deze serie worden de wetten van Asimov aangehaald. De robots moeten voldoen aan de robotwetten die hun er van weerhouden mensen pijn te doen. In de serie gaat het over de vraag of de hubots handige huishoudhulpen zijn of wezens met een eigen wil en mening. Een aantal hubots hebben een eigen wil gekregen en staan lijnrecht tegenover een groepering die zich tegen deze hubots verzetten. Zij noemen zichzelf 'Äkta människor', echte mensen.

Robots en mensen die hand in hand leven? Als we de lessen moeten geloven, dan is dat pas echt sciencefiction. Hopelijk kunnen we kwaadaardige cyborgs of androids op zijn minst nog gemakkelijk herkennen met de Vierde Wet van Robotica van humorist Mark Sottilaro: "When turning evil, display a red indicator light".