Interview met Gary Barker uit de Volkskrant: 'Jongens in Rio keren zich af van machocultuur'

Mannenbeweging? Klinkt naar de jaren zeventig. Onderdeel van het rijtje tuinbroek, zitzak, stencilmachine, partnerruil, praatgroep, Rizla blauw, sensitivity training, VPRO Vrijdag.

Voor Gary Barker begon het in de favelas, de sloppenwijken van Rio de Janeiro, en de achterbuurten van Chicago. Hij werkte er vanaf de jaren negentig als sociaal werker, orthopedagoog en mensenrechtenactivist. Rauwe werelden zijn het, waar mannelijkheid een warm pistool is en waar de maatschappelijke problemen je op elke straathoek staan op te wachten.

Hij deed aan aidspreventie, probeerde huiselijk geweld te bestrijden, zag heel veel tienermeisjes zwanger worden en schreef een proefschrift over adolescente jongens. Daar, te midden van de rappers, getatoeëerde kleerkasten en drugsrunners, ontdekte hij jonge mannen die anders wilden zijn en dúrfden zijn. Anders dan de oude vorm van extreme mannelijkheid die in de sloppen dominant is: Als iemand verkeerd naar je kijkt, sla je hem in elkaar. Als je vriendin brutaal is, krijgt ze een hengst. Als je een vrouw zwanger maakt, is dat háár zaak.

Baker: 'Ik raakte geïntrigeerd door jonge mannen die al die dingen in twijfel trokken, ter discussie stelden. Ze waren er, een handvol. Jongens die in de war waren over welke versie van mannelijkheid ze moesten kiezen.

'In de favelas is het moeilijk om helemaal buiten de bendes te blijven, om te zeggen: ik wil er niets mee te maken hebben. Dat kun je eigenlijk alleen doen als je een manier hebt gevonden om anders te zijn: een evangelische christen of een heel goede voetballer, zoiets.

'Er is moed voor nodig om te zeggen: ik hou niet van het soort mannen dat jullie zijn. Dan kun je in elkaar worden geslagen of erger, want je bent een verrader. Een bedreiging. Je kunt je tegen hen keren, je zou wel eens informatie aan de politie kunnen geven.'

Maar zulke jonge mannen waren er wonderwel. Barker volgde ze, een jaar lang. Hij hing met ze rond op straat en op school, sprak met hun familie, met hun vriendinnen, probeerde te begrijpen wat ze anders maakte.

Het werd het begin van wat inmiddels met een beetje goede wil een internationale mannenbeweging genoemd zou kunnen worden. Op zijn minst is er - sinds vijf jaar onder de noemer 'MenEngage' - een netwerk van organisaties die mannen betrekken in het streven naar gelijke rechten van mannen en vrouwen, het bevorderen van seksuele gezondheid en het bestrijden van geweld tegen vrouwen en kinderen.

De 50-jarige Gary Barker is een spin in het web en hij leidt de Braziliaans-Amerikaanse tak van de beweging, Promundo. MenEngage opereert in twintig landen in zuidelijk Afrika, de Amerika's, Zuid-Azië en Europa. De Arabische wereld is nog onontgonnen terrein, afgezien van een prille poging in Libanon.

De uitdrukking 'mannen betrekken in' suggereert dat de nieuwe mannelijkheid van boven komt, het werk is van niet-gouvernementele organisaties. Voor een deel is dat zeker het geval, maar Barker wil benadrukt hebben dat het wel degelijk uit de mannen zelf voortkomt. 'Die jongens in de favelas lieten echt andere manieren zien om man te zijn. Het was niet iets dat wij hadden uitgevonden', zegt hij.

'Vaak had het te maken met hun moeders. Ze zagen hoe die ploeterden om vier kinderen gevoed en gekleed te krijgen. Zo'n jongen weet wat zijn moeder heeft moeten doormaken. Hij beseft: mijn vader is weggegaan, mijn zus is van een andere man, mijn stiefvader mishandelt mijn moeder... Er moet een andere manier zijn om man te zijn.'

Een onderzoek onlangs naar het effect van het werk van MenEngage in een reeks landen pakte goed uit, volgens Barker. 'De jonge mannen nemen meer deel aan de levens van hun kinderen. Ze laten zich eerder testen op aids. In India daalde het gebruik van geweld door jonge, getrouwde mannen.'

Ook zagen de onderzoekers in India een afname van Eve teasing, zoals het lastigvallen van vrouwen op straat daar wordt genoemd, naar de bijbelse Eva. 'Vrouwen in Zuid-Azië klagen er volop over. Veel mannen zien het als iets normaals, snappen niet wat er verkeerd aan is. Maar het nam sterk af na onze interventie. Net als op de Balkan, waar het pesten van homoseksuele of vrouwelijk uitziende mannen minder werd.'

Vrouwen worden wereldwijd sterker. Ze volgen meer onderwijs en nemen vaker deel aan de arbeidsmarkt, eisen als gevolg daarvan hun rechten op in het gezin. Onderzoekers, onder andere in Bangladesh en Kenia, constateren daardoor juist een toename van huiselijk geweld. Er lijkt een terugslag te zijn. Voelen mannen zich bedreigd?
'Zeker. De oudere generatie, mannen van boven de 30 of 40, reageert langzamer en biedt verzet. Op papier zijn ze voor gelijke rechten, bijvoorbeeld voor vrouwenquota in de politiek. Maar als er een wet komt tegen huiselijk geweld, zeggen ze: ho ho, wacht even. Daar kregen we in alle landen erg negatieve reacties op - 70 tot 90 procent van de mannen vond die wetten onredelijk. Ze waren bang dat het te makkelijk wordt mannen zomaar te beschuldigen. Wat onzin is, als je naar de cijfers kijkt.

'Opeens worden mannen veel kritischer bekeken. Door zo'n wet tegen geweld krijgen mannen de boodschap: we kijken naar wat je thuis doet, in de slaapkamer. Ze kunnen niet meer doen wat ze gewend waren. Het is één ding als je vrouw uit werken gaat, het is iets anders als je zelf iets kwijtraakt, zoals de macht om thuis te doen wat je wilt.'

Behalve dat vrouwen een groter deel van het gezinsinkomen verdienen, staan meisjes en vrouwen ook centraal in het ontwikkelingsbeleid. Microkrediet gaat vrijwel uitsluitend naar vrouwen in ontwikkelingslanden. Met geld van de Wereldbank worden in het Zuiden massaal meisjes naar school gestuurd. Ook dat draagt bij aan wat wel 'de crisis in de mannelijkheid' wordt genoemd?
'Ja, dat kan. Mannen zeggen: 'Hé, ik verlies mijn baan, maar iedereen heeft het over armoede onder vrouwen, wat is dat?' Veel mannen zijn boos, of in ieder geval krabben ze zich wel even op het hoofd.'

Soms worden bepaalde vormen van mannelijkheid op een tegendraadse manier aangemoedigd. In Rwanda interviewden de onderzoekers mannen wier vrouwen economisch actief waren geworden. 'Oké, ze heeft nu haar eigen inkomen, best', was de reactie. 'Dan kan ik vrijdagavond naar het café om mijn geld uit te geven zoals ik wil.'

In India maken conservatieve groepen misbaar omdat ze zich bedreigd voelen, zegt Barker. 'Daar lijkt het erop dat de oude garde op weg is naar de uitgang. Ze zijn wanhopig omdat ze weten dat ze de macht aan het verliezen zijn.'

Want de jeugd 'snapt de boodschap'; dat blijkt volgens hem in de landen waar MenEngage werkt. 'Ze groeien op met moeders die sterker zijn dan de vorige generatie. Ze zien hun zusters studeren en werken, soms in beter betaalde banen dan die van mannen. De jonge mannen lijken het op te pikken, vooral degenen met middelbaar onderwijs. Zij beseffen dat de wereld verandert.'

Jullie werken voornamelijk in ontwikkelingslanden. Hoe zit het met het Westen? Moeten mannen daar net zo goed veranderen?
'Het Westen is al langer bezig met gelijkheid van mannen en vrouwen. Maar ook daar zijn belemmeringen. Zelfs in Scandinavië bestaan nog enorme verschillen. In de rijkste en sociaal meest ontwikkelde landen geven nog steeds veel meer vrouwen hun werk op om de kinderen te verzorgen. De huisman is gewoner dan tien jaar geleden, maar hij vormt een minderheid. En ja, geweld tegen vrouwen komt ook in het Westen voor. We zijn nog lang niet klaar.

'Vrouwen zijn beter in het jongleren met de twee rollen, doordat ze meer tijd hebben gehad om te oefenen. Er is niets biologisch dat vrouwen beter geschikt maakt voor de taken thuis. Voor mannen is dat een makkelijk idee: er moet een biologische verklaring voor zijn. Maar die is er niet. Er is geen verschil, behalve dat we geen borstvoeding geven en geen baarmoeder hebben.

'Er zijn hormonale verschillen, maar die worden beïnvloed door culturele factoren. Mannen die meer aan zorgtaken doen, krijgen meer hormonen die bij die rol horen, wat we noemen 'vrouwelijke' hormonen. Het maakt mannen zachter. En vrouwen die carrière maken in het bedrijfsleven, krijgen dezelfde gezondheidsproblemen als mannen. Biologie is een centimeter, de rest van de meter is maatschappelijk bepaald.'

Wat zit erin voor mannen? Ze raken een deel van hun macht kwijt. Wat hebben ze te winnen?
(Stil, denkt na). 'Ze worden betere mensen. Mannen worden gelukkiger als ze zich meer met hun kinderen bezighouden. En in het onderzoek vertelden ze ons - en hun vrouwen bevestigden dat - dat ze een beter seksleven hadden gekregen. (Lacht) Ja, dat zullen veel mannen interessant vinden! Mannen die vroeger thuis geweld hebben meegemaakt, hebben gezien hoe hun vader hun moeder mishandelde, hebben meer kans op depressiviteit, drinken meer alcohol, worden vaker gearresteerd, doen meer zelfmoordpogingen, hebben een slechtere gezondheid.

'En omgekeerd: mannen die een goede band hebben met hun kinderen leven langer, hebben minder hart- en vaatziekten, gebruiken minder alcohol en drugs. De vraag is natuurlijk wat precies oorzaak is en wat gevolg. Maar een goede relatie met je kinderen en met je vrouw, dat maakt ons hoe dan ook meer menselijk.'

Aan de vooravond van Internationale Vrouwendag houdt Gary Barker in Amsterdam een lezing over De Man.

Wanneer: woensdag 7 maart
Waar: Felix Meritis, Keizersgracht 324, Amsterdam
Aanvang: 20.30 uur
Toegang: € 13,50 (€ 10,- met korting)
Voertaal: Engels
Reserveren: receptie@felix.meritis.nl of 020-62 31 311

Zijn er nog mannen die zich hard maken voor emancipatie en op durven te komen voor de vrouwenzaak? Zijn er kerels die hun mannelijkheid ter discussie durven te stellen? Of komen fundamentalistische denkbeelden en machogedrag juist voort uit de veranderde verhouding tussen mannen en vrouwen?

Het debat lijkt hier gedoofd, maar hoe zit dat elders in de wereld? Gary Barker van MenEngage toont lichtpuntjes in een door mannen gedomineerde wereld, van Brazilië tot Zuid-Afrika en van India tot Libanon.

De discussie na de lezing staat onder leiding van Naima Azough.

De 35ste Globaliseringslezing is een initiatief van de NCDO, De Volkskrant, VPRO/Tegenlicht, Felix Meritis, Uitgeverij Lemniscaat, Radio Nederland Wereldomroep en Sandra Rottenberg, voor deze gelegenheid in samenwerking met Rutgers WPF, IFOR/WPP en WO=MEN Dutch Gender Platform.